Co zawiera raport?
5 września 2023 roku w dniu inauguracji Forum Ekonomicznego w Karpaczu, eksperci ze Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie zaprezentowali VI edycję Raportu SGH i Forum Ekonomicznego. Raport skierowany jest do Liderów Biznesu, decydentów oraz przedstawicieli administracji państwowej. Składa się z 12 rozdziałów merytorycznych przygotowanych przez dziesiątki znakomitych ekspertów ze Szkoły Głównej Handlowej. W raporcie przedstawiono kluczowe problemy i wyzwania stojące przed gospodarkami krajów Europy Środkowo-Wschodniej, w tym Polski. Omówiono w nim takie tematy jak: wpływ wojny i pandemii na gospodarki krajów europejskich, analizę wpływu poziomu inwestycji na rozwój, problem wysokiej inflacji, zmiany zachodzące w polityce fiskalnej, zagrożenie bezpieczeństwa żywieniowego, dostęp do technologii cyfrowych w ochronie zdrowia, bezpieczeństwo i przyszłość energetyczna Europy, zmiany na rynku pracy, zmiany w trendach konsumpcji.
Mimo recesji w 2020 r. i spowolnienia wzrostu gospodarczego w 2022 r. w okresie tym 11 państw EŚW (Bułgaria, Chorwacja, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Polska, Rumunia, Słowacja, Słowenia, Węgry) osiągnęło szybsze tempo wzrostu gospodarczego w stosunku do średniej dla całej UE. Przy założeniu, że 11 państw EŚW reprezentuje w UE nowy, odrębny model kapitalizmu patchworkowego, to ten ostatni cechował się najwyższym tempem wzrostu gospodarczego w porównaniu z czterema innymi modelami kapitalizmu w Unii Europejskiej: kontynentalnym (Austria, Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg i Niemcy), śródziemnomorskim (Grecja, Hiszpania, Portugalia i Włochy), nordyckim (Dania, Finlandia i Szwecja) i anglosaskim (Irlandia i Wielka Brytania, która z dniem 1 stycznia 2021 r. znalazła się definitywnie poza UE). Eksperci: Maria Lissowska – prof. dr hab., Katedra Ekonomii II SGH; Piotr Maszczyk – dr, Katedra Ekonomii II SGH; Mariusz Próchniak – prof. dr hab., kierownik Katedry Ekonomii II SGH; Ryszard Rapacki – prof. dr hab., Katedra Ekonomii II SGH; Aleksander Sulejewicz – dr hab., prof. SGH, Katedra Ekonomii II SGH.
Polska od lat boryka się z problemem malejących inwestycji. Ich wartość w relacji do PKB w Polsce w latach 2008–2022 spadła z 23,1% w 2008 r. do 16,8% w 2022 r. Pod względem poziomu inwestycji Polska pozostaje znacząco w tyle za innymi krajami EŚW, w szczególności Czechami czy Węgrami; trend ten ma charakter długofalowy. Utrzymujące się tendencje są wysoce negatywne w kontekście wyzwań rozwojowych dla Polski. Podobnie jak większość krajów EŚW Polska osiągnęła już średni poziom rozwoju i może niebawem wpaść w pułapkę średniego dochodu. Także model gospodarki zależnej, oparty na inwestycjach zagranicznych, powoli wyczerpuje zdolność do generowania wzrostu polskiej gospodarki. Dlatego kluczowym wyzwaniem jest obecnie: – wzmocnienie inwestycji polskich przedsiębiorstw, – rozwój inwestycji opartych na zaawansowanych technologiach i kapitale ludzkim. Eksperci: Mariusz-Jan Radło – dr hab., prof. SGH, kierownik Katedry Globalnych Współzależności Gospodarczych, Instytut Gospodarki Światowej SGH; Tomasz Napiórkowski – dr, adiunkt, Instytut Gospodarki Światowej SGH; Aleksandra Szarek-Piaskowska – dr, adiunkt, Instytut Gospodarki Światowej SGH.
Wojna w Ukrainie, tak samo jak załamanie gospodarcze będące następstwem pandemii COVID-19, zakłóciła ścieżkę wzrostu wszystkich analizowanych gospodarek 11 państw EŚW. W konsekwencji tych dwóch kryzysów na koniec 2022 r. realny PKB w EŚW-11 był niewiele większy niż na koniec 2019 r. Dla porównania w UE-27 realny PKB pod koniec 2022 r. był o 2,84% większy niż przed pandemią. W 2022 r. w EŚW-11 odnotowano ponad dwukrotnie wyższą inflację niż w krajach tzw. starej Unii. Wzrost inflacji skłonił banki centralne do zaostrzenia polityki pieniężnej, co doprowadziło z kolei do znacznego wzrostu stóp procentowych. Wysoka inflacja w połączeniu z wyższymi stopami procentowymi poważnie zaważyła na sytuacji ekonomicznej gospodarstw domowych i wpłynęła na ich zachowania ekonomiczne. Eksperci: Elżbieta Adamowicz – prof. dr hab., Instytut Rozwoju Gospodarczego SGH; Sławomir Dudek – dr, adiunkt, Instytut Rozwoju Gospodarczego SGH; Grzegorz Konat – dr, adiunkt, Instytut Rozwoju Gospodarczego SGH; Katarzyna Majchrzak – dr hab., prof. SGH, Instytut Rozwoju Gospodarczego SGH; Łukasz Olejnik – dr, asystent, Instytut Rozwoju Gospodarczego SGH; Marek Radzikowski – dr, adiunkt, Instytut Rozwoju Gospodarczego SGH; Ewa Ratuszny – dr hab., prof. SGH, Instytut Rozwoju Gospodarczego SGH; Marek Rocki – prof. dr hab., dyrektor Instytutu Rozwoju Gospodarczego SGH; Konrad Walczyk – dr, zastępca dyrektora Instytutu Rozwoju Gospodarczego SGH.
Wpływ pandemii COVID-19 na finanse publiczne krajów EŚW trudno przecenić: zareagowały one przede wszystkim spektakularnymi „deficytami bieżącymi” (ujemnymi oszczędnościami netto) sięgającymi w 2020 r. do 5% PKB, a w Rumunii i w Grecji – nawet 7% i 8% PKB. Jedynie na Węgrzech skala reakcji „bieżącego wyniku” sektora publicznego na pierwszy rok pandemii była relatywnie niewielka. Paradoksalnie rentowność obligacji skarbowych emitowanych przez wszystkie badane kraje była w 2020 r. rekordowo niska, a na Słowacji i w Grecji taka sytuacja utrzymała się do końca następnego roku. Silnie zróżnicowana była skala wzrostów rentowności obligacji skarbowych pod koniec 2021 r. i w roku kolejnym. W „rekordowym” październiku 2022 r. rentowność obligacji słowackich sięgała 3,6%, greckich – 4,4%, czeskich – 5,5%, polskich – 7,8%, rumuńskich – 9,1%, węgierskich – 10,3%. Eksperci Michał Bitner – dr hab., prof. UW, Wydział Prawa i Administracji Uniwersytet Warszawski; Artur Nowak-Far – prof. dr hab., Katedra Integracji i Prawa Europejskiego SGH; Jacek Sierak – dr hab., prof. SGH, kierownik Katedry Ekonomiki i Finansów Samorządu Terytorialnego SGH.
Od początku XXI w. narastają zjawiska mające niekorzystny wpływ na stan bezpieczeństwa żywnościowego: – nasilające się anomalnie pogodowe (susze, huragany) oraz towarzyszące im nieurodzaje i plagi szarańczy, które załamują produkcję rolną na wielkich obszarach świata, wywołując kryzysy żywnościowe i zwiększając liczbę niedożywionych i głodujących. – w ostatnich latach ten niekorzystny stan uległ dodatkowemu pogorszeniu wskutek rozprzestrzeniających się epidemii wirusowych czy wybuchu w lutym 2022 r. konfliktu zbrojnego w Ukrainie. Załamało to docelowy poziom bezpieczeństwa żywnościowego w wielu krajach. Eksperci: Stanisław Kowalczyk – prof. dr hab., kierownik Zakładu Rynku i Bezpieczeństwa Żywnościowego, Instytut Rynków i Konkurencji SGH; Iwona Łuczyk – dr, adiunkt, Instytut Rynków i Konkurencji SGH
Pandemia COVID-19 uwidoczniła potrzebę transformacji cyfrowej sektora zdrowia i opieki zdrowotnej we wszystkich krajach UE tak, aby stał się on odporny na kryzysy i bardziej wydajny. Kluczową sprawą jest długi okres oczekiwania na konsultację lekarską, wskazywany jako najważniejsza zmienna wpływająca na niezaspokojenie potrzeb w zakresie opieki zdrowotnej. Jeśli chodzi o odsetek mieszkańców z niezaspokojonymi potrzebami w zakresie opieki zdrowotnej z powodu długiej listy oczekujących to w Polsce jest on bardzo wysoki: 25,7% i plasuje nasz kraj na drugim miejscu. Jest to znacznie gorszy wynik niż średni poziom we wszystkich krajach EŚW (16,5%) i UE (19,4%). Eksperci: Arkadiusz Michał Kowalski – dr hab., prof. SGH, kierownik Katedry Badań Gospodarek Azji Wschodniej, zastępca dyrektora Instytutu Gospodarki Światowe SGH; Małgorzata Stefania Lewandowska – dr hab., prof. SGH, Katedra Zarządzania Międzynarodowego SGH; Dawid Majcherek – dr, adiunkt, Katedra Zarządzania Międzynarodowego SGH; Krystyna Poznańska – prof. dr hab., kierownik Zakładu Zarządzania Innowacjami, Instytut Przedsiębiorstwa SGH.
W latach 2000–2021 strukturalna ewolucja miksu energetycznego Europy Środkowo-Wschodniej była spójna ze zmianami globalnego miksu energetycznego poza udziałem w nim energii jądrowej. O ile globalnie zauważalny był w tym okresie spadek znaczenia energii jądrowej (z ok. 7% do ok. 4%), w EŚW jej udział w regionalnym miksie energetycznym pozostaje zasadniczo niezmienny (na poziomie 8%). Na przełomie XX i XXI w. odnawialne źródła energii (OZE) efektywnie nie występowały w miksie energetycznym EŚW; ich udział przekroczył 1% dopiero w 2006 r. Wzrost cen paliw kopalnych oraz w mniejszym stopniu ich wahania, a także zmieniające się ceny uprawnień do emisji CO2 będą w najbliższej przyszłości warunkowały proces dekarbonizacji i transformacji energetycznej państw EŚW. Eksperci: Maciej Mróz – dr, adiunkt, Katedra Geografii Ekonomicznej SGH; Dorota Niedziółka – dr hab., prof. SGH, kierownik Katedry Geografii Ekonomicznej SGH; Tomasz Wiśniewski – dr, adiunkt, Instytut Międzynarodowej Polityki Gospodarczej SGH; Bartosz Witkowski – prof. dr hab., dyrektor Instytutu Ekonometrii SGH; Grażyna Wojtkowska-Łodej – dr hab., prof. SGH, dyrektor Instytutu Międzynarodowej Polityki Gospodarczej SGH.
Europa jest i będzie kontynentem nie tylko najstarszym demograficznie na świecie, ale też obszarem o największym ubytku ludności w wieku produkcyjnym. Według prognoz w krajach EŚW zmiany wielkości populacji będą nawet głębsze niż w Europie Zachodniej czy Północnej, szczególnie od końca lat 20. XXI wieku. Udział mieszkańców tego regionu w całej populacji UE, obejmującej łącznie 27 krajów, który wynosi obecnie 22,6%, obniży się do 20,7% w 2050 r.; w liczbach bezwzględnych spadnie zaś z ponad 102 mln obecnie do mniej niż 93 mln w 2050 r. Eksperci: Łukasz Arendt – dr hab., prof. UŁ, Katedra Polityki Ekonomicznej Uniwersytetu Łódzkiego; Piotr Błędowski – prof. dr hab., dyrektor Instytutu Gospodarstwa Społecznego SGH; Ewa Gałecka-Burdziak – dr hab., prof. SGH, Katedra Ekonomii I SGH; Robert Pater – dr hab., prof. WSIiZ, kierownik Katedry Ekonomii i Finansów Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie; Anna Ruzik-Sierdzińska – dr hab., prof. SGH, Katedra Ekonomii I SGH.
Największe wyzwanie, zwłaszcza w państwach EŚW, stanowi zużycie surowców. W ostatnich pięciu latach przed pandemią COVID-19 najwyższa dynamika śladu materiałowego na mieszkańca, tj. zużycia surowców wywołanego konsumpcją towarów i usług, charakteryzowała w pierwszej kolejności Rumunię (49%), a następnie Węgry (30%), Cypr (30%), Chorwację (24%), Bułgarię (21%), Polskę (21%), Łotwę (20%) i Litwę (20%). Wynika to w szczególności z rozwoju budownictwa, który jest głównym czynnikiem napędzającym wydobycie materiałów. Eksperci: Anna Horodecka – dr prof., prof. SGH, Instytut Międzynarodowej Polityki Gospodarczej SGH; Alina Szypulewska-Porczyńska – dr prof., prof. SGH, Instytut Międzynarodowej Polityki Gospodarczej SGH.
Percepcja inflacji przez przedsiębiorstwa oraz możliwości ograniczania jej negatywnych skutków wymagają specyficznego postępowania od proponentów polityki finansowej i monetarnej. Walka z inflacją jest ze swej natury konfliktogenna. Przyczyną napięć są sprzeczne interesy poszczególnych grup podmiotów. Zarazem jest też wielu beneficjentów tego zjawiska. Postulaty obniżenia inflacji w krótkim okresie przez podnoszenie stóp procentowych, ograniczanie wynagrodzeń, rekompensat i wydatków socjalnych odzwierciedlają w gruncie rzeczy interesy sektora finansowego, pomijając jednak społeczne koszty tej polityki. Eksperci: Jan Komorowski – prof. dr hab., Instytut Finansów SGH; Ireneusz Dąbrowski – dr hab., prof. SGH, Katedra Ekonomii Stosowanej SGH.
Zgodnie z dyrektywą w sprawie sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju (dyrektywa CSRD z grudnia 2022 r.) wszystkie duże jednostki oraz małe i średnie spółki giełdowe mają przedstawiać w sprawozdaniu z działalności informacje na temat: kwestii środowiskowych, społecznych i praw człowieka oraz ładu korporacyjnego. Informacje te mają być raportowane według wspólnych europejskich standardów sprawozdawczości w zakresie zrównoważonego rozwoju (ESRS). Eksperci: Piotr Glen – koordynator ds. społecznej odpowiedzialności, SGH; Maciej Cygler – dr, adiunkt, Instytut Ekonomii Międzynarodowej SGH; Marcin Dąbrowski – dr, kanclerz SGH; Kamil Flig – Centrum Przedsiębiorczości i Transferu Technologii SGH; Ewa Jastrzębska – dr, rzeczniczka etyki SGH; Anna Karmańska – prof. dr hab., dyrektor Instytutu Rachunkowości SGH; Mariusz Lipski – dr, adiunkt, Instytut Finansów Korporacji i Inwestycji SGH; Agata Lulewicz-Sas – dr hab., prof. SGH, Instytut Kapitału Ludzkiego SGH; Barbara Ocicka – dr hab., prof. SGH, Instytut Finansów Korporacji i Inwestycji SGH; Maria Pietrzak – dr, adiunkt, Instytut Zarządzania SGH; Aleksandra Stanek-Kowalczyk – dr, adiunkt, Instytut Zarządzania SGH; Waldemar Rogowski – dr hab., prof. SGH, wicedyrektor Instytutu Finansów Korporacji i Inwestycji SGH; Marta Ziółkowska – dr, adiunkt, Instytut Zarządzania SGH w Warszawie.
„Liderem” w zakresie systemów wspierania startupów w krajach EŚW jest Estonia, cztery kolejne kraje regionu (Litwa, Łotwa, Polska, Czechy) zostały natomiast zakwalifikowane jako „wschodząca gwiazda”. Osiem krajów EŚW (Słowenia, Słowacja, Bułgaria, Węgry, Chorwacja, Rumunia, Bułgaria i Ukraina) uzyskało status „rozwijające się”, gdyż ich systemy wspierania startupów mają jeszcze wiele słabych punktów. Eksperci: Elena Pawęta – dr, Instytut Ekonomii Międzynarodowej SGH; Marcin Wojtysiak-Kotlarski, dr hab., prof. SGH – Instytut Zarządzania SGH; Tomasz Pilewicz – dr, Instytut Przedsiębiorstwa SGH; Małgorzata Godlewska – dr, Katedra Prawa Administracyjnego i Finansowego Przedsiębiorstw SGH; Anna Masłoń-Oracz – dr, Instytut Zarządzania SGH; Albert Tomaszewski – dr, Instytut Zarządzania SGH; Olga Pankiv – dr, Dział Obsługi Projektów SGH; Hanna Rachoń – mgr, Instytut Zarządzania SGH; Weronika Daniłowska – mgr, Szkoła Doktorska, SGH.
Raport Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EBI) za lata 2022–2023 pokazuje, że europejskie firmy zmagają się wciąż z trudnościami powodowanymi przez wysokie koszty energii, uwarunkowania rynku pracy (brak wykwalifikowanej siły roboczej), bardziej restrykcyjne warunki finansowania i ogólny stan niepewności. Wyzwania te są pod wieloma względami szczególnie uciążliwe dla krajów Europy Środkowo-Wschodniej i Południowo-Wschodniej (EŚWPW) z powodu geograficznej bliskości wojny w Ukrainie, dużego udziału paliw kopalnych w ich koszyku energetycznym oraz trwającej transformacji w stronę modelu wzrostu opartego na technologii. Luki inwestycyjne w regionie EŚWPW przewyższają wciąż te występujące w UE czy w USA: odpowiedni poziom inwestycji w ostatnich latach deklaruje ok. 77% firm w EŚWPW (w porównaniu z 80% w UE i 81% w USA). Eksperci: Julie Delanote – EBI; Matteo Ferrazzi – EBI; Jochen Schanz – EBI; Marcin Wolski – EBI.
Narzędzia dostępności
