Trajektorie rozwojowe krajów Europy Środkowo-Wschodniej – wpływ pandemii COVID-19 i wojny w Ukrainie

Mimo recesji w 2020 r. i spowolnienia wzrostu gospodarczego w 2022 r. w okresie tym 11 państw EŚW (Bułgaria, Chorwacja, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Polska, Rumunia, Słowacja, Słowenia, Węgry) osiągnęło szybsze tempo wzrostu gospodarczego w stosunku do średniej dla całej UE.

Przy założeniu, że 11 państw EŚW reprezentuje w UE nowy, odrębny model kapitalizmu patchworkowego, to ten ostatni cechował się najwyższym tempem wzrostu gospodarczego w porównaniu z czterema innymi modelami kapitalizmu w Unii Europejskiej: kontynentalnym (Austria, Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg i Niemcy), śródziemnomorskim (Grecja, Hiszpania, Portugalia i Włochy), nordyckim (Dania, Finlandia i Szwecja) i anglosaskim (Irlandia i Wielka Brytania, która z dniem 1 stycznia 2021 r. znalazła się definitywnie poza UE).

Mimo zdolności do osiągania najwyższego relatywnie tempa wzrostu PKB w dłuższym okresie, kraje reprezentujące patchworkowy model kapitalizmu znacznie gorzej radzą  sobie z krótko- i średniookresowymi negatywnymi szokami zewnętrznymi, o czym świadczą m.in. dane za lata 2009–2014, obejmujące okres globalnego kryzysu finansowego. Spektakularnym odstępstwem od tego ogólnego wzorca była Polska, która nie tylko nie doznała recesji w 2009 r., ale osiągnęła też w tych latach najwyższą (2,9), poza Maltą, średnią stopę wzrostu PKB w UE.

Wśród krajów EŚW-11 najszybszy wzrost gospodarczy w całym analizowanym okresie od 2004 do 2022 r. osiągnęła Polska. Zbliżone wyniki pod tym względem uzyskały jeszcze tylko Rumunia i Słowacja. W całej UE wyższe tempo wzrostu niż Polska odnotowały jedynie Irlandia i Malta.

W 2020 r. dotychczasowe, korzystne tendencje w obszarze wzrostu gospodarczego w krajach EŚW-11 uległy odwróceniu. Wszystkie kraje tej grupy w związku z pandemią COVID-19 i gwałtownym ograniczeniem skali działalności gospodarczej, głównie na skutek restrykcji administracyjnych (lockdowny) i załamania zagregowanego popytu, wpadły w recesję. Skala spadku PKB była jednak zróżnicowana – największa w Chorwacji (ze względu na kluczowe znaczenie sektora turystycznego), najmniejsza zaś na Litwie, w Estonii i w Polsce. 

Rok 2021 odznaczał się z kolei szybką poprawą koniunktury. Kolejny 2022 rok przyniósł utrzymanie korzystnych tendencji (dodatnie tempo wzrostu gospodarczego utrzymały wszystkie EŚW-11 poza Estonią), ale znacznie spowolniła dynamika wzrostu na skutek inwazji Rosji na Ukrainę i dość szybkiego zacieśniania polityki monetarnej w reakcji na rosnącą we wszystkich krajach regionu stopę inflacji, która po części jest również konsekwencją tego konfliktu.