Zielone miasta, zielona turystyka – idea czy rzeczywistość? 12 lutego 2024 dr Szymon Sikorski1 Zrównoważony rozwój metropolii, o którym wspomniała dr Katarína Svitková w materiale „Miasta jako liderzy zrównoważonego rozwoju”2, pociąga za sobą konieczność optymalizacji: wykorzystania energii, mobilność, oraz gospodarki o obiegu zamkniętym3. Te działania wymagają także szerszego spojrzenia na budowanie infrastruktury służącej różnym formom spędzania wolnego czasu, w tym szczególnie dynamicznie rozwijanej turystyki społecznej. Jak wskazano na konferencji 13 czerwca 2023 r. obejmuje ona „wszystkie grupy społeczne, których dostęp do turystyki jest w jakikolwiek sposób utrudniony. Istotnym wymiarem turystyki społecznej są inicjatywy na rzecz likwidacji lub ograniczenia barier uniemożliwiających zainteresowanym osobom korzystanie z przysługującego im prawa do turystyki”4. Jedną z takich form jest infrastruktura pieszo-rowerowa. Z opublikowanego 27 kwietnia 2023 r. raportu Najwyższej Izby Kontroli (NIK) wynika, że „według danych GUS w 2020 r. łączna długość dróg dla rowerów w naszym kraju, które znajdowały się pod zarządem jednostek samorządu terytorialnego wyniosła 17,3 tys. km (z czego blisko 66% to ścieżki będące pod zarządem gmin, a 20% pod zarządem powiatów). W porównaniu z 2019 r. przybyło 1,7 tys. km ścieżek rowerowych (tj. 11%)”5. Nie wchodząc w niuanse różnic między szlakiem rowerowym, a trasą rowerową można za portalem „velomapa.pl” wskazać 10 najpopularniejszych szlaków rowerowych w Polsce. W spisie tym za rok 2023 znalazły się: 1. Velo Dunajec; 2. Velo Baltica – EuroVelo; 3. Velo Czorsztyn; 4. Szlak Orlich Gniazd; 5. Żelazny Szlak Rowerowy; 6. Trasa Rowerowa Mierzei Wiślanej; 7. Szlak wokół Tatr; 8.Wiślana Trasa Rowerowa; 9. Mazurska Pętla Rowerowa; 10. Szlak Rowerowy Odra-Nysa6. Każdy z nich charakteryzuje się inną skalą trudności oraz walorami przyrodniczymi. Jednak powracając do wspomnianego już raportu, NIK jako zagrożenie wskazał w nim m.in.: „brak wskaźników, które umożliwiałyby monitorowanie założonych celów opracowanych dokumentów planistycznych dotyczących infrastruktury rowerowej”7. Chociaż dla samorządów szlaki te generują koszty w postaci utrzymania, zwłaszcza w okresie zimowym oraz wiosennym, jednak coraz więcej z nich dostrzega ogromny potencjał turystyczny i ekologiczny tych tras. Jazda rowerem, czy hulajnogą elektryczną są nieodłącznym elementem rekreacji, a tym samym postrzegania regionu jako dbającego o zdrowie mieszkańców, ale z drugiej strony jest kłopotem. Pilnego rozwiązania systemowego wymaga sprawa porzucania jednośladów, co dotyczy nie tylko wielkich miast, ale i mniejszych miejscowości8. Równie istotną kwestią jest zapewnienie bezpieczeństwa, zarówno pieszych, jak i użytkowników jednośladów, o czym obszernie rozpisywała się prasa po serii tragicznych wypadków w Paryżu, z których kilka zakończyło się tragicznie9. Odwrócony trend migracyjny Liczba ludzi zamieszkujących największe na świecie metropolie w najbliższych dekadach zwiększy się, co na podstawie danych Banku Światowego wskazał dr Kornél Németh w analizie „Rozwój miast w duchu efektywności energetycznej i obiegu zamkniętego odpowiedzią na wyzwania środowiskowe”10. W Polsce jednak obserwowany jest przeciwny trend. 31 stycznia 2023 r. portal „next.pl”11 opublikował dane dotyczące populacji głównych miast Polski za lata 2000–2022. Zestawienie to obrazuje poniższa tabela. MiastoRok 2000Rok 2022RóżnicaŁódź793.000670.000– 123.000Katowice330.000281.000– 49.000Bydgoszcz375.000337.000– 38.000Poznań 574.000543.000– 31.000Lublin359.000334.000– 25.000Kielce211.000186.000– 25.000Gliwice205.000181.000– 24.000 Należy przy tym wskazać, iż nie wszystkie miasta w Polsce się wyludniają. W analizowanym okresie liczba mieszkańców Krakowa wzrosła o 44.000, Rzeszowa o 35.000, Wrocławia o 31.000, Gdańska o 29.000, a Zielonej Góry o 13.00012. Spowodowane jest to m.in. napływem młodych osób z regionu, którzy w tych miastach znaleźli pracę. Nie bez znaczenia jest również jakość życia. Zachodzące od kilku lat dynamiczne zmiany oczekiwań społecznych – widoczne zwłaszcza na rynku pracy13 – powodują konieczność tworzenia strategii przyciągania nowych mieszkańców, inwestorów, ale także turystów. Natomiast za decyzjami o opuszczaniu miast, przede wszystkim przez rodziny, przemawiają coraz lepsza infrastruktura teleinformatyczna, społeczna i komunikacyjna obszarów podmiejskich. Warto pamiętać, że w ramach Rządowego Funduszu Rozwoju Dróg obowiązującego od 2019 r. wybudowano, rozbudowano lub zmodernizowano „ponad 18.000 km dróg lokalnych. (…). Samorządy, za łączną sumę blisko 13 mld zł, zrealizowały ponad 12.000 zadań na drogach gminnych i powiatowych”14. Do miast skutecznie zniechęcają także nieskoordynowane remonty oraz uliczne korki. 18 lutego 2023 r. portal „innpoland.pl” powołując się na raport „TomTomTraffic Index 2022” podał, że najbardziej zakorkowanymi miastami w Polsce były w 2022 r.: Wrocław, Łódź, Kraków, Warszawa i Szczecin15. Należy pamiętać, że stojąc w korkach tracimy nie tylko czas, ale także i zdrowie. Warto odwiedzać Polskę Działania proekologiczne metropolii powinny uwzględniać rosnące zainteresowanie Polską, jako miejscem właściwym do aktywnego wypoczynku. Zdanie to znajduje odzwierciedlenie w przygotowanym w 2023 r. przez portal Holiday Cars rankingu „Top 10 Best Places to Visit In Europe”, w którym Kraków uplasował się na trzecim miejscu, przy czym był najwyżej ocenionym polskim miastem16. Z kolei jak 29 listopada 2023 r. podał portal „Onet.pl”: „brytyjski portal konsumencki Which? poprosił użytkowników, by podzielili się wrażeniami z podróży do 31 zagranicznych, europejskich miast, pod kątem ich atrakcyjności jako celu kilkudniowej wycieczki. Każda lokalizacja została oceniona w siedmiu kategoriach – jedzenie i napoje, zakwaterowanie, zabytki i atrakcje kulturalne, zakupy, łatwość poruszania się, natężenie tłumu i stosunek jakości do ceny. Ogólny wynik został obliczony na podstawie stopnia zadowolenia respondentów”17. Po zsumowaniu głosów okazało się że wygrały „Kraków i hiszpańska Walencja. Oba miasta zdobyły 92 proc. punktów, o włos wyprzedzając Sztokholm (91 proc.). Na podium znalazły się również Berlin, maderskie Funchal i Sewilla (89 proc.). W tyle zostały tak słynne miasta jak Paryż i Ateny (79 proc. i ex aequo 12. lokata)”18. Jednak nie tylko Kraków w 2023 r. mógł pochwalić się wysokim miejscem w rankingu. Według Eurostatu i Banku Światowego wśród miast Unii Europejskiej, które nie są stolicami, Wrocław był najbardziej rozwiniętym ośrodkiem w Europie Środkowo-Wschodniej19. W innych rankingach wyróżnione zostały także dwa inne polskie miasta: Warszawa – która uzyskała tytuł najlepszej europejskiej destynacji turystycznej (European Best Destination) oraz drugie miejsce w konkursie na Europejską Stolicę Innowacji (The European Capital of Innovation)20 oraz Poznań – który jako jedyne miasto z Polski został nominowany do edycji konkursu organizowanego przez European Best Destinations w 2023 r. w kategorii najpiękniejszego jarmarku bożonarodzeniowego w Europie21. PodsumowanieKłopoty ekologiczne aglomeracji stanowią pochodną wielu zmiennych i jak słusznie zauważyła Katarína Hazuchová, w materiale „Ochrona środowiska w miastach”22, wymagają elastycznego podejścia do uwarunkowań środowiskowych, zwłaszcza na terenach poprzemysłowych, których w Polsce, podobnie jak w innych krajach postkomunistycznych, nie brakuje. Chociaż daleko nam do megamiast (Singapuru, Tokio, Hongkongu, Londynu), w rozumieniu prezentowanym przez Mauro Guiliena23, to różnicują nas nie tyle wyzwania co raczej ich skala. Jednak w ostatnich latach uczyniono wiele, aby europejskie miasta (Praga, Warszawa, Paryż, Berlin) stały się na powrót atrakcyjne i przyjazne dla mieszkańców i turystów. Jedną z takich inicjatyw realizowanych w Polsce jest program „Koniec z betonem w centrach miast”24. Odejście od powszechnej jeszcze dekadę temu „betonozy” zniweluje także skutki powodzi miejskich, które wciąż powodują znaczące straty, co zostało poddane analizie w materiale „Woda cenniejsza niż ropa”25. Patrząc na publikowane wcześniej na łamach „Forum Ekonomicznego” materiałów analitycznych ekspertów z wielu krajów można za Lwem Tołstojem powiedzieć „wszystkie szczęśliwe rodziny są do siebie podobne, każda nieszczęśliwa rodzina jest nieszczęśliwa po swojemu”26, gdyż to właśnie pokazuje jak złożoną kwestią pozostaje harmonijne połączenie rozwoju aglomeracji, zmiany populacji, rozwój bazy turystycznej przy jednoczesnej trosce o środowisko. Niniejszy materiał został dofinansowany ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Za jego treść odpowiada wyłącznie Fundacja Instytut Studiów Wschodnich. 1Asystent rektora Uniwersytetu Rolniczego im. Hugona Kołłątaja w Krakowie, analityk, politolog, historyk, dziennikarz, absolwent studiów MBA, wykładowca, współpracownik AWSB, ekspert Platformy Przemysłu Przyszłości, panelista i moderator Forum Ekonomicznego, członek Rady Naukowej Polskiego Klubu Ekologicznego – Kraków, krakowskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego oraz Regional Centres of Expertise (RCE) on Education for Sustainable Development (RCE South Poland). Autor ponad 440 opracowań merytorycznych wykorzystywanych przez władze Uniwersytetu Rolniczego oraz wykonywanych na zlecenie jednostek centralnych i samorządowych.2https://www.forum-ekonomiczne.pl/publication/miasta-jako-liderzy-zrownowazonego-rozwoju/, dostęp 9 II 2024 r. 3Szerzej Tabor, S., Sikorski Sz., Odpady – wyzwanie czy czysty zysk, https://www.forum-ekonomiczne.pl/odpady-wyzwanie-czy-czysty-zysk/, dostęp 9 II 2024 r. Sikorski Sz., Środowiskowe oddziaływanie cyfryzacji. Gospodarka obiegu zamkniętego, circular economy, optymalizacja produkcji, rolnictwo 4.0, https://elearning.przemyslprzyszlosci.gov.pl/srodowiskowe-oddzialywanie-cyfryzacji-gospodarka-obiegu-zamknietego-circular-economy-optymalizacja-produkcji-rolnictwo-4-0/, dostęp 9 II 2024 r. 4 https://www.gov.pl/web/sport/rozwoj-turystyki-spolecznej-sprzyjajacej-aktywnosci-fizycznej, dostęp 9 II 2024 r. 5Infrastruktura rowerowa w miastach – są strategie, ale usterek wciąż za dużo, https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/infrastruktura-rowerowa-w-miastach.html, dostęp 9 II 2024 r. 6https://velomapa.pl/blog/najpopularniejsze-szlaki-rowerowe-w-polsce-czyli-gdzie-na-wycieczke-rowerowa-w-2023-r., dostęp 9 II 2024 r. 7Infrastruktura rowerowa w miastach – są strategie, ale usterek wciąż za dużo, https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/infrastruktura-rowerowa-w-miastach.html, dostęp 9 II 2024 r. 8B. Furmanowicz, Czytalnik: po Rybniku „walają się” hulajnogi. Miasto pracuje nad specjalnymi strefami, dostęp 9 II 2024 r. https://www.rybnik.com.pl/wiadomosci,czytelnik-po-rybniku-walaja-sie-hulajnogi-miasto-pracuje-nad-specjalnymi-strefami,wia5-3266-52149.html, dostęp 9 II 2024 r.; G. Dąbek, Też Was wkurzają te porozrzucane wszędzie elektryczne hulajnogi? To się skończy, nareszcie! 9https://www.tabletowo.pl/elektryczne-hulajnogi-nowe-przepisy-porzadek-kary/, dostęp 9 II 2024 r.; M. Nowak, Wzięli się na poważnie za hulajnogi elektryczne. To ma być koniec walających się po chodnikach pojazdów, https://android.com.pl/moto/586408-hulajnogi-elektryczne-wroclaw-parkowanie/, dostęp 9 II 2024 r. 10Wandas M., Hulajnogi zalały chodniki polskich miast. Władze zdecydują się na zakaz, https://oko.press/hulajnogi-elektryczne-zakaz, dostęp 9 II 2024 r.Warner A., Po pladze wypadków na e-hulajnogach szykuje się zmiana przepisów, https://moto.rp.pl/dwa-kolka/art38192921-po-pladze-wypadkow-na-e-hulajnogach-szykuje-sie-zmiana-przepisow, dostęp 9 II 2024 r. 11dr Kornél Németh w analizie „Rozwój miast w duchu efektywności energetycznej i obiegu zamkniętego odpowiedzią na wyzwania środowiskowe”, https://www.forum-ekonomiczne.pl/publication/rozwoj-miast-w-duchu-efektywnosci-energetycznej-i-obiegu-zamknietego-odpowiedzia-na-wyzwania-srodowiskowe/, dostęp 9 II 2024 r. 12https://next.gazeta.pl/next/7,151003,29417789,te-miasta-i-gminy-wyludniaja-sie-na-potege-nie-tylko-lodz.html, dostęp 9 II 2024 r. 13Tabor. S., Sikorski Sz., Kompetencje przyszłości – czyli jakie?, Nowa Energia nr 4(90)/2023, s. 85–92. 14https://netka.gda.pl/3-mld-zl-z-rzadowego-funduszu-rozwoju-drog-na-lokalne-inwestycje-nabory-rozstrzygniete/, dostęp 9 II 2024 r. 15https://innpoland.pl/191036,najbardziej-zakorkowane-miasta-w-polsce-ile-pieniedzy-tracimy-w-korkach, dostęp 9 II 2024 r. 16 Stanowska J., Kraków na podium w podróżniczym rankingu najlepszych europejskich miast 2023! Kto okazał się lepszy? Oto TOP 10!, Gazeta Krakowska, 20 X 2023, https://gazetakrakowska.pl/krakow-na-podium-w-podrozniczym-rankingu-najlepszych-europejskich-miast-2023-kto-okazal-sie-lepszy-oto-top-10/ar/c7-17991395, dostęp 9 II 2024 r. 17PAP, Brytyjczycy wybrali najlepsze miasto w Europie. Polska z pierwszym miejscem, https://www.onet.pl/turystyka/onetpodroze/gdzie-najchetniej-wyjezdzaja-brytyjczycy-numerem-jeden-miasto-w-polsce/2j20vc8,07640b54, dostęp 9 II 2024 r. 18PAP, Brytyjczycy wybrali najlepsze miasto w Europie. Polska z pierwszym miejscem, https://www.onet.pl/turystyka/onetpodroze/gdzie-najchetniej-wyjezdzaja-brytyjczycy-numerem-jeden-miasto-w-polsce/2j20vc8,07640b54, dostęp 9 II 2024 r. 19Wołodko M., Wrocław najbardziej rozwiniętym niestołecznym miastem Europy Środkowej i Wschodniej, https://www.wroclaw.pl/przedsiebiorczy-wroclaw/wroclaw-najbardziej-rozwinietym-niestolecznym-miastem-europy-srodkowej-i-wschodniej, dostęp 9 II 2024 r. 20https://um.warszawa.pl/waw/markawarszawa/-/warszawa-w-rankingach-i-konkursach-miast, dostęp 9 II 2024 r. 21Kołczańska I., Polskie miasto hitem. „Zlatują czartery z południowej Europy”, https://turystyka.wp.pl/polskie-miasto-hitem-zlatuja-czartery-z-poludniowej-europy-6968646631365120a, dostęp 9 II 2024 r. 22https://www.forum-ekonomiczne.pl/publication/ochrona-srodowiska-w-miastach/ dostęp 9 II 2024 r. 23https://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/makroekonomia/trendy-gospodarcze/smog-i-dobrobyt-czyli-globalne-miasta/, data pobrania 28 IV 2023 r.. 24https://www.gov.pl/web/klimat/wiceminister-zyska-o-inicjatywie-koniec-z-betonem-w-centrach-miast, dostęp 9 II 2024 r. 25Sikorski Sz. Woda cenniejsza niż ropa, https://www.forum-ekonomiczne.pl/woda-cenniejsza-niz-ropa/, dostęp 9 II 2024 r. 26Tołstoj L., Anna Karenina, Elipsa 1994, s. 5.
