Rozwój miast w duchu efektywności energetycznej i obiegu zamkniętego odpowiedzią na wyzwania środowiskowe 05 grudnia 2023 Dr. Kornél Németh docent uniwersytecki, Uniwersytet Panoński, Uniwersyteckie Centrum Ekonomii Cyrkularnej, Instytut Gospodarki Stosowanej Wraz ze wzrostem liczby mieszkańców miast, koncentracji ludności wokół nich i znaczącym wzrostem roli miast w życiu gospodarczym zwiększa się także ich rola w ochronie środowiska. Podczas gdy w połowie XX w. mniej niż 30% społeczeństwa mieszkało w miastach, w 2021 r. odsetek ludności miejskiej osiągnął 56%, a do roku 2050 może zbliżyć się nawet do 70% (World Bank 2023). Urbanizacja wiąże się z wieloma wyzwaniami z zakresu ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju. Zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenie hałasem, problemy komunikacyjne są obecne prawie w każdym mieście, jednak w wielu miejscach poważnych wysiłków wymaga również zapewnienie dostaw wody, energii i żywności. Wspomniane fakty potwierdzają, że zarówno w celu poprawy jakości życia mieszkańców miast jak i dla rozwiązania globalnych wyzwań środowiskowych potrzebne będą diametralne zmiany w podejściu do strategii wyznaczających kierunki rozwoju miast. Spośród kroków podejmowanych w kierunku zrównoważonego rozwoju rozwiązaniem powodującym najbardziej korzystne efekty, a jednocześnie związanym z największą liczbą wyzwań, jest przejście z gospodarki linearnej na gospodarkę w obiegu zamkniętym. Pojęcie ekonomii cyrkularnej nie posiada jednoznacznie przyjętej definicji. W ujęciu Németha i in. (2021), model ekonomii cyrkularnej to zbiór wszystkich metod i procedur opartych na zaprojektowanych od nowa pod względem przepływu materiałów i energii, bardziej świadomych niż kiedykolwiek metodach projektowania i produkcji, świadomym korzystaniu z produktów, oraz w największym możliwym stopniu zezwalających na recykling produktów ubocznych i odpadów powstałych w procesach produkcyjnych i konsumpcyjnych. Motorami przejścia na model ekonomii cyrkularnej najprawdopodobniej będą miasta. Pod względem wypracowywania i wprowadzania w życie różnorodnych innowacyjnych rozwiązań okolicznością sprzyjającą jest charakterystyczna dla nich obecność wiedzy, danych i informacji, a także duże nagromadzenie kapitału (Gabnai 2021). Zagęszczenie ludności i różnorodność prowadzonych w miastach działalności wpływają pozytywnie na współpracę przy zamykaniu i łączeniu kół zasobów, umożliwiając też tworzenie różnorodnych sieci, co staje się coraz ważniejsze przy przechodzeniu na gospodarkę w obiegu zamkniętym. Ilość odpadów powstających i zbieranych w skali miasta jest wystarczająca do realizacji recyklingu o charakterze obiegu zakniętego (Milan 2016). Choć obecnie większość miast na świecie funkcjonuje jeszcze według linearnego modelu gospodarki, wiele z nich podjęło kroki w celu przejścia na gospodarkę obiegu zamkniętego. Pomimo tego jeszcze nie istnieje takie miasto, które funkcjonowałoby zgodnie z zasadami ekonomii cyrkularnej na całej swojej powierzchni i w pełnym akresie. Po zbadaniu koncepcji rozwoju miast nasuwa się wniosek, że chociaż pojedyncze obszary działań obejmowane zbiorczym pojęciem ekonomii cyrkularnej (jak np. strumienie odpadów, odnawialne źródła energii, dostawy żywności, gospodarka wodna, symbioza przemysłowa, ochrona i rozwój terenów zielonych) są obecne w projektowaniu miast i rozwoju obszarów zabudowanych, lecz nie ma jeszcze przekrojowych i wspierających się wzajemnie inwestycji na większą skalę (Németh i in., 2023). Uzasadnia to potrzebę przemyślenia na nowo zachodzących w mieście procesów oraz daleko idącego włączenia podejścia cyrkularnego do zasobu pojęć zrównoważonego rozwoju miast. Jak wynika z powyższych, jednym z ważnych wyzwań badań naukowych jest ukazanie sposobu efektywnego włączenia modelu ekonomii cyrkularnej i jego elementów do planowania strategicznego na poziomie miejscowości. W odpowiedzi na to wyzwanie Németh i in. (2023) opracowali model miasta w obiegu zamkniętym, koncentrując się w pierwszej kolejności na charakterystycznych cechach małych i średnich miast. Model opiera się na trzech filarach (ustanowienie obiegu zamkniętego, utrzymanie obiegu zamkniętego, wspieranie obiegu zamkniętego) i przyporządkowanych do nich podobszarów (po trzy do każdego filaru), a także na sześciu grupom działalności pełniących kluczową rolę w podejściu cyrkularnym (energia, środowisko i budynki w miejscowości, transport, woda, żywność, odpady). Równocześnie z usystematyzowaniem trzeciego filaru i ukazanych w nim podobszarów ważnym celem było umożliwienie informowania na temat statusu szeroko stosowanych obszarów działań w dziedzinie zarządzania miejsowościami i sektorowych obszarów działań w oparciu o podejście cyrkularne (Németh i in., 2023). Stworzone na podstawie wypracowanego modelu oparte na danych narzędzie do autoewaluacji umożliwia miastom ocenę tego, w jakich dziedzinach i w jakim stopniu realizują ideę obiegu zamkniętego, tym samym zyskując informacje porzebne do określenia przyszłych obszarów rozwoju. Jednym z wniosków badania jest konieczność poświęcenia w przyszłości większej niż kiedykolwiek uwagi badaniu przepływów surowców i energii wynikających ze zróżnicowanych działalności w miastach, a także podsumowywanie i prezentowanie ich wyników w sposób zrozumiały i nastawiony na praktykę. Tłumaczenie: Alicja Malanowska Niniejszy materiał został dofinansowany ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Za jego treść odpowiada wyłącznie Fundacja Instytut Studiów Wschodnich. Bibliografia: Gabnai Z. (2021): Fenntartható, illetve körforgásos üzleti modellek szerepe és alkalmazási lehetőségei esettanulmány alapján. Praca dyplomowa. Uniwersytet Corvinusa w Budapeszcie, Instytut Rozwoju Przedsiębiorstw Németh K., Bai A., Dobozi E., Gabnai Z., Péter E. (2021): Körforgásos gazdasági modell alapú város koncepció, különös tekintettel a kis- és középvárosokra. Referat konferencyjny. In: Horeczki R. (red.): A vidéki Magyarország a pandémia korában. IX. Falukonferencia. Tom abstraktów. KRTK Centrum Badań Ekonomicznych i Regionalnych (KRTK) Instytut Badań Regionalnych, Pécs, 1-40 Németh K., Bai A., Dobozi E., Gabnai Z., Péter E. (2023) „Körforgásos gazdasági modell alapú városkoncepció, különös tekintettel a kis- és középvárosokra”, Tér és Társadalom, 37(2), o. 62–81. doi: 10.17649/TET.37.2.3445. Milan, B. (2016): How participatory planning processes for transit-oriented development contribute to social sustainability. Journal of Environmental Sciences, 6., 520-524. https://doi.org/10.1007/ s13412-014-0217-5 World Bank (2023): The World Bank – World Bank open data. https://data.worldbank.org/indicator/ SP.URB.TOTL.IN.ZS (Letöltés: 2023. 04. 03.)
