Wypowiedź ekspercka: Samorządy inwestują coraz chętniej pomimo spadającej nadwyżki operacyjnej

Rekordowy wzrost inwestycji samorządów ma kilka przyczyn Najnowsze dostępne dane opisują sytuację samorządów po 3. kwartale 2023 roku. Wynika z nich, że wydatki majątkowe polskich JST są o połowę wyższe niż po trzech kwartałach roku 2022. Ten wzrost przekłada się na rekordowo wysoki udział wydatków majątkowych w wydatkach ogółem (18,7 proc.).

Inwestycje dawno nie były dla samorządów tak istotne, jak obecnie. Za intensyfikacją inwestycji samorządowych stoi kilka przyczyn. Konieczność nowych inwestycji wynika przede wszystkim z okoliczności zewnętrznych – wiele potrzeb inwestycyjnych nie było widocznych przed pandemią, wojną i  napływem uchodźców z Ukrainy. Po drugie, skłonność do realizacji projektów inwestycyjnych jest stymulowana przez wsparcie oferowane w ramach Programu Inwestycji Strategicznych. Według stanu z połowy lutego 2024 roku wartość finansowania przyznanego w ramach programu przekroczyła 99 mld zł, a ze wsparcia skorzystało 99 proc. polskich samorządów. Po trzecie, wzrost inwestycji jest też zjawiskiem naturalnym w roku wyborczym. Inwestycje są realizowane w otoczeniu pogarszającej się sytuacji finansowej samorządów Wzrost inwestycji samorządowych jest tym bardziej imponujący, że pozostałe wskaźniki opisujące sytuację finansową JST sugerują, że samorządy mierzą się obecnie z kilkoma wyzwaniami. Spadek nadwyżki operacyjnej przekroczył 10 proc. w porównaniu do poziomu notowanego po trzech kwartałach 2022 roku – to kontynuacja trendu, który rozpoczął się w połowie ubiegłego roku. Niepokojący jest też wzrost kosztów obsługi zadłużenia – stanowią one już 35 proc. nadwyżki operacyjnej, czyli o blisko 7 pkt proc. więcej niż po trzech kwartałach roku 2022. Z wielu inwestycji trudno byłoby zrezygnować, a niektóre należy nawet przyspieszyć. Część inwestycji, które realizują samorządy jest wymuszona regulacjami oraz transformacją środowiskową Polski. Dotyczy to chociażby inwestycji w zeroemisyjny transport publiczny. Z badania BGK z kwietnia 2023 roku wynika, że realizacja trwających i planowanych inwestycji pozwoli osiągnąć wymagany przez prawo udział autobusów zeroemisyjnych we flocie w 31 proc. samorządów, które są objęte regulacją. Dalsze analizy BGK wskazują, że realizacji progu ustawowego w polskich warunkach sprzyja kilka czynników pojawiających się też w innych badaniach. Oprócz przestrzeni finansowej do realizacji inwestycji istotną rolę odgrywa również skala wyzwania – dużym samorządom z gęstą infrastrukturą trudniej zrealizować oczekiwania zdefiniowane w prawie. Czynnikiem motywującym do inwestycji jest również jakość powietrza w samorządzie.