Współtworzenie (co-creation) w działaniach na rzecz środowiska i klimatu w samorządach

Dr hab. Bożena Ryszawska

profesor Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu

Projekty lokalne i regionalne dotyczące środowiska naturalnego powinny w naturalny sposób być  ko-kreowane przez obywateli i  angażować interesariuszy od samego początku. Udział w projektach lokalnych tworzy autentyczne doświadczenia edukacyjne, wzmacnia publiczne zrozumienia i wsparcie. 

Współtworzenie(co-creation) to kluczowa koncepcja wzmacniająca transformację społeczną i gospodarczą miast i regionów. Badania pokazują, że kluczowe dla rozwoju lokalnego jest zaangażowaniu obywateli w ich różne role jako użytkowników, producentów, konsumentów lub właścicieli¹. Udane współtworzenie wymaga wielopoziomowego procesu oraz przyjęcie sposobu myślenia i pracy „przez i dla obywateli”. Potrzebę pełniejszego udział społeczeństwa, obywateli i mieszkańców zaobserwowano w wielu projektach miejskich².

Zamiast być traktowani tylko jak konsumenci, obywatele powinni być postrzegani szerzej jako ważni aktorzy działań lokalnych. Obywatelskie współtworzenie obejmuje współtworzenie polityk i prawa, rozwiązań i innowacji, współrealizację projektów i wreszcie bycie współbeneficjentami procesu transformacji. Efektywna transformacja wymaga podejścia odgórnego i uzupełnione podejściem oddolnym (bottom up, top down), w którym obywatele grają aktywną rolę. Takie podejście jest zawarte w nowej strategii UE Europejski Zielony Ład.

Proces ko-kreacji można postrzegać jako zmianę paradygmatu w polityce lokalnej i regionalnej wzmacniającą demokrację i legitymizację decyzji społecznych i gospodarczych. 

Obywatelska ko-kreacja oznacza tworzenie projektu od samego początku współtworzenia polityk i prawa, współtworzenie rozwiązań i innowacji, współrealizację projektu i wreszcie bycie współbeneficjentami procesu transformacji. Podejście autokratyczne jest skoncentrowane na decydencie i jego eksperckości, „ decydent wie lepiej”, w efekcie  daje możliwość podejmowania szybkich decyzji. W złożonych systemowych problemach, w których trzeba podejmować strategiczne decyzje, istnieje większe ryzyko braku akceptacji zmian przez interesariuszy wewnętrznych i zewnętrznych. Na drugim biegunie jest podejście, w którym lider odsuwa się na bok, a wyznaczony zespół identyfikuje problemy, szuka rozwiązań i podejmuje decyzje (grupowe podejmowanie decyzji). Takie podejście jest zorientowane na partycypację mieszkańców i swobodę decydowania³. Można mówić o paradygmacie współtworzenia. Definicje ko-kreacji podkreślają aktywne zaangażowanie obywateli i interesariuszy, poczucie upodmiotowienia i obywatelstwa, budowanie zaufania pomiędzy interesariuszami i społecznościami, dzielenie się władzą i odpowiedzialnością, poprawia społeczną legitymizację podejmowania decyzji. 

Współtworzenie, w przeciwieństwie do zwykłej partycypacji społecznej, wiąże się z poświęcaniem czasu i zasobów dobrowolnie oraz umożliwienie lokalnym obywatelom udziału w redystrybucji zasobów i projektowaniu procesów poprawiających efektywność świadczenia usług publicznych. W przypadku organizacji sektora publicznego współtworzenie jest wykorzystywane do lepszego wykorzystania zasobów i zarządzania środkami publicznymi w sposób bardziej dostosowany do potrzeb obywateli (np. budżety obywatelskie). 

Kluczowe dla samorządów jest ko-kreowanie z obywatelami w obszarze energetyki odnawialnej i efektywności energetycznej, w transporcie publicznym,  w zarządzaniu odpadami, w zakresie zieleni miejskiej oraz przy opracowywaniu planów adaptacyjnych do zmian klimatu.

Badanie przeprowadzone w Szwecji zatytułowane „Przekształcenie sektora publicznego w arenę dla współtworzenia” skupia się na postrzeganiu współtworzenia jako nowego paradygmatu w administracji publicznej.⁴ Badania pokazują, że sektor publiczny samorządowy przechodzi obecnie transformację od organu prawnego i usługodawcy do areny współtworzenia⁵.

Można zatem powiedzieć, że współpracę między społeczeństwem a polityką można wesprzeć koncepcją współtworzenia, w której „normalni” obywatele, niereprezentujący żadnego zorganizowanego interesu są w stanie zapewnić bardzo cenny wgląd w możliwe i pożądane opcje działania.

Kluczowym elementem procesu współtworzenia w samorządach lokalnych dotyczących ochrony środowiska jest rozpoznanie różnych grup interesariuszy związanych z ochroną środowiska na danym obszarze, włączając mieszkańców, przedsiębiorstwa, organizacje pozarządowe, naukowców, ekologów. Następnie przeprowadzenie konsultacji społecznych, spotkań, warsztatów i dyskusji, aby zebrać opinie i pomysły od różnych interesariuszy. Kolejny krok to włączanie interesariuszy w proces projektowania i opracowywania rozwiązań z zakresu ochrony środowiska oraz umożliwienie wspólnego opracowywania strategii, planów działania, czy projektów mających na celu poprawę stanu środowiska. Na koniec skuteczna komunikacja z mieszkańcami i innymi grupami w celu przekazania informacji, a także zdobywania ich opinii. Wspólne monitorowanie postępu i wyników działań z zakresu ochrony środowiska. Niezbędnym warunkiem prowadzenia stałej i skutecznej ko-kreacji jest stosowanie technologii i narzędzi cyfrowych do zbierania opinii, przekazywania informacji, a także ułatwiania partycypacji społecznej w procesie współtworzenia.

Współtworzenie w samorządach lokalnych może przyczynić się do lepszej akceptacji społecznej, większej skuteczności działań oraz stworzenia bardziej zrównoważonego i zintegrowanego podejścia do ochrony środowiska na danym obszarze. Współuczestnictwo różnych grup interesariuszy może również prowadzić do innowacyjnych rozwiązań i lepszej adaptacji do lokalnych warunków i potrzeb społeczności.

Niniejszy materiał został dofinansowany ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Za jego treść odpowiada wyłącznie Fundacja Instytut Studiów Wschodnich.

---

 ¹ Itten, A.; Sherry-Brennan, F.; Sundaram, A.; Hoppe, T.; Devine-Wright, P. State-of-the-Art Report for Co-Creation Approaches and Practices with a Special Focus on the Sustainable Heating Transition; Delft University of Technology: Delft, The Netherlands, 2020.

² Selvakkumaran, S.; Ahlgren, E.O. Model-Based Exploration of Co-Creation Efforts: The Case of Solar Photovoltaics (PV) in Skåne, Sweden. Sustainability 2018, 10, 3905. Herberg, J.; Haas, T.; Oppold, D.; Von Schneidemesser, D. A Collaborative Transformation beyond Coal and Cars? Co-Creation and Corporatism in the German Energy and Mobility Transitions. Sustainability 2020, 12, 3278. 

³ Ryszawska, B.; Rozwadowska, M.; Ulatowska, R.; Pierzchała, M.; Szymanski, P. The Power of Co-Creation in the Energy Transition—DART Model in Citizen Energy Communities Projects. Energies 2021, 14, 5266. https:// doi.org/10.3390/en14175266

⁴ Tamże

⁵ Torfing, J.; Sørensen, E.; Røiseland, A. Transforming the public sector into an arena for co-creation: Barriers, drivers, benefits, and ways forward. Adm. Soc. 2019, 51, 795–825.