Rola samorządu w ochronie środowiska

Małgorzata Pociask
Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju i Promocji Podkarpacia „Pro Carpathia”

Ochrona środowiska należy do jednych z najpilniejszych zadań stojących przed człowiekiem w najbliższym czasie. Aby skutecznie zahamować obserwowane negatywne zmiany klimatu, konieczne jest podjęcie wielokierunkowych działań proekologicznych. Dotyczą one nie tylko przemysłu, rolnictwa czy rozwiązań wdrażanych w domowym zaciszu. Równie istotne są te prowadzone przez przedstawicieli samorządu terytorialnego. 

Podział administracyjny Polski na województwa, powiaty i gminy określa jednocześnie kompetencje przysługujące poszczególnym podmiotom władzy lokalnej. Wśród uwarunkowań prawnych i obowiązujących przepisów znajdują się również te, które bezpośrednio dotyczą obowiązków jednostek samorządu terytorialnego w kontekście ochrony klimatu i ochrony środowiska. 

Podstawowe zadania związane z ochroną środowisk, które są realizowane przez każdy szczebel samorządu to: zarządzanie odpadami, ochrona zasobów wodnych, zieleń miejska i tereny zielone, planowanie przestrzenne, edukacja ekologiczna, ochrona obszarów przyrodniczych, monitorowanie i kontrola środowiska.

Poprzez realizację tych zadań, każdy szczebel samorządu przyczynia się do poprawy stanu środowiska na swoim obszarze oraz zapewnienia zdrowszego i bardziej zrównoważonego środowiska życia dla mieszkańców.

Rola samorządu w edukacji i podnoszeniu świadomości ekologicznej jest kluczowa dla promowania zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska. Oto kilka sposobów, w jakie samorząd może działać w tym obszarze:

– włączanie tematyki ekologicznej do programów edukacyjnych na różnych poziomach edukacji, począwszy od szkół podstawowych aż po szkoły średnie;

– inicjowanie/wspieranie różnorodnych wydarzeń edukacyjnych, takich jak warsztaty, prezentacje, konferencje czy festiwale, które mają na celu zwiększenie świadomości ekologicznej w społeczności lokalnej;

– opracowywanie programów edukacyjnych i kampanii informacyjnych skierowanych do różnych grup społecznych, w tym do dzieci, młodzieży, dorosłych, a także do przedsiębiorstw i instytucji;

– wspieranie projektów ekologicznych w szkołach np. sadzenie drzew, zakładanie ogródków szkolnych, czy też prowadzenie badań naukowych dotyczących lokalnych ekosystemów;

– inwestowanie w infrastrukturę edukacyjną związana z ochroną środowiska, takiej jak ekologiczne laboratoria, centra edukacyjne czy interaktywne parki przyrodnicze;

– współpraca z organizacjami pozarządowymi zajmującymi się ochroną środowiska, aby realizować wspólne projekty edukacyjne i promocyjne.

Poprzez te działania samorząd może aktywnie przyczyniać się do podnoszenia świadomości ekologicznej w społeczności lokalnej, co może prowadzić do większej odpowiedzialności społecznej, zmiany zachowań konsumenckich oraz działań na rzecz ochrony środowiska.¹²³

Współpraca organizacji pozarządowych z samorządami na rzecz ochrony środowiska może przynieść wiele korzyści i wspólnie prowadzić do skuteczniejszych działań na rzecz środowiska. Przykładowe formy współpracy to:

1) Konsultacje i udział w procesach decyzyjnych dotyczących polityki środowiskowej, planowania przestrzennego czy projektów inwestycyjnych. Organizacje pozarządowe mogą wnosić wartościowe perspektywy wskazywać na kwestie, które mogą być istotne dla społeczności lokalnej.

2) Realizacja wspólnych projektów i inicjatyw na rzecz ochrony środowiska, takie jak kampanie edukacyjne, akcje sprzątania terenów czy projekty rewitalizacji obszarów zdegradowanych.

3) Dzielenie się specjalistyczną wiedzą i doświadczeniem w zakresie ochrony środowiska przez organizacje pozarządowe. 

4) Monitorowanie działań samorządowych w zakresie ochrony środowiska przez organizacje, śledząc realizację polityk i programów, oraz raportowanie o ich skutkach dla środowiska i społeczności lokalnych.

5) Pełnienie roli lobbingowej na rzecz wprowadzenia zmian legislacyjnych i politycznych na rzecz ochrony środowiska. 

Współpraca NGO z samorządami może być kluczowym elementem skutecznej polityki ochrony środowiska na poziomie lokalnym, przynosząc korzyści zarówno dla środowiska naturalnego, jak i dla społeczności lokalnych. Dzięki współpracy, obie strony mogą wykorzystać swoje zasoby i kompetencje w celu osiągnięcia wspólnych celów. Realizowanie tego typu przedsięwzięć wydaje się najbardziej efektywne w partnerstwach zapraszających przedstawicieli różnych sektorów.

To tylko niektóre z przykładów proekologicznych działań, które władze samorządowe mogą podejmować w celu ochrony klimatu i ochrony środowiska. Posiadają one bardzo duże możliwości, związane z uprawnieniami prawnymi, jednak kluczowym aspektem jest współdziałanie z mieszkańcami. To oni bowiem, tworząc społeczność lokalną, mogą być nie tylko inicjatorami i wykonawcami wielu inicjatyw, ale przede wszystkim mogą stać się beneficjentami korzystnych rozwiązań proekologicznych, zwiększając tym samym komfort życia obecnych i przyszłych pokoleń.

¹. Ustawa o samorządzie gminnym z dn. 8 marca 1990 roku (Dz. U. z 2023 r. poz. 40, 572, 1463, 1688)
². Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz. U. z 2024 r. poz. 107)
³. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (Dz. U. z 2022 r. poz. 2094, z 2023 r. poz. 572, 1688)

Niniejszy materiał został dofinansowany ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Za jego treść odpowiada wyłącznie Fundacja Instytut Studiów Wschodnich.

---