Ochrona środowiska przez samorządy – wybrane wyzwania i problemy 28 lutego 2024 Bogusław Mazur Ekspert Instytutu ESG, Redaktor Naczelny Raport CSR Samorządy ogrywają coraz większą rolę w ochronie środowiska na swym terenie. Część wyzwań zależy od charakteru gmin, jednak we wszystkich pewne zjawiska mogą niepokoić, a inne należy uznać za pozytywne. W Polsce środowisko zanieczyszczane jest głównie przez przemysł, który wytwarza olbrzymie ilości pyłów, gazów, ścieków i odpadów stałych. Transport drogowy emituje spaliny samochodowe, a z gospodarstw domowych pochodzą śmieci i ścieki komunalne, czasem też spaliny z domowych pieców i kotłów centralnego ogrzewania. Wszystko to razem oraz inne źródła zanieczyszczeń bardzo niekorzystnie wpływają na stan środowiska naturalnego. Zieleń 30 października 2023 r. Obserwatorium Polityki Miejskiej Instytut Rozwoju Miast i Regionów opublikowało raport na temat zieleni w polskich miastach. Raport jest jednym z efektów rządowej inicjatywy pod nazwą „Koniec z betonem w centrach miast”. Badania objęły 11 miast: Białystok, Chorzów, Grodzisk Mazowiecki, Gdynię, Krosno, Krzeszowice, Kutno, Łęczną, Siechnice, Włocławek i Wrocław. Z Raportu wynika m.in., że zasięg miejskich powierzchniowych wysp ciepła [MPWC] w wymienionych powyżej miastach powiększył się, a badane fragmenty centrów w zdecydowanej większości stały się cieplejsze na tle średniej dla swoich miast. Analizy uwidoczniły też doniosłe znaczenie rozpatrywania zjawiska MPWC w szerszym kontekście przestrzennym, zarówno w granicach miasta, jak i z uwzględnieniem jego sąsiedztwa – przykładem może być sytuacja Włocławka czy Gdyni (położonych nad wodą i wśród lasów), w kontraście np. do Kutna, którego rolnicze otoczenie pozbawione większych obiektów wodnych i kompleksów leśnych nagrzewa się wręcz bardziej niż samo miasto. Autorzy badania zidentyfikowali liczne sytuacje niedostatecznego dostosowania kompozycji małej architektury do charakteru miejsca, co utrudnia wykorzystanie ich potencjału bądź zaistnienie synergii pomiędzy funkcjami przyrodniczymi i społecznymi. Chodzi np. pozbawione ławek skwery z koszami i latarniami lecz bez ławek, czy domki dla owadów bez „zaplecza pokarmowego” dla ich mieszkańców. Z wyjątkiem największych miast, urzędy miejskie stosują niewielki zakres narzędzi wspierających rozwój błękitno-zielonej infrastruktury. Najczęściej podejmuje się działania najtańsze, jak np. ograniczenie inwazyjnej pielęgnacji drzew czy zakładanie łąk kwietnych. Niepokój budzi bardzo wąski zakres rozwiązań związanych z retencją wód opadowych i roztopowych. Powietrze Jak informuje Związek Miast Polskich, 2 listopada 2023 r. Polski Alarm Smogowy opublikował ranking najbardziej zanieczyszczonych miejscowości w Polsce. Został opracowany na podstawie danych Głównego Inspektoratu Ochrony środowiska za rok 2022. Autorzy stwierdzają, że niepokojąca jest nieustająco wysoka pozycja Nowej Rudy, która po raz kolejny została smogowym zwycięzcą, w dodatku we wszystkich trzech kategoriach – odnotowano najwięcej dni smogowych (95 dni), najwyższe stężenie PM10 oraz najwyższe stężenie rakotwórczego benzo[a]pirenu, które wyniosło 9 ng/m3, czyli 900% normy. W czołówce smogowych rekordzistów znalazły się również Nowy Targ, Sucha Beskidzka, Nowy Sącz czy Żywiec. Wśród najbardziej zanieczyszczonych miejscowości po raz pierwszy pojawiło się Nowe Miasto Lubawskie. Wśród smogowych liderów jest duża liczba miejscowości z Małopolski (aż 5 miejscowości na 15 o najwyższym stężeniu benzo[a]pirenu). To w tym województwie na skutek decyzji Sejmiku Województwa zezwolono na wydłużone użytkowanie „kopciuchów”, czyli kotłów najbardziej zanieczyszczających powietrze. Jednak we wszystkich miejscowościach objętych monitoringiem GIOŚ średnioroczne stężenie pyłów PM10 było w normie – zdarzyło się to pierwszy raz od kiedy PAS zaczął publikację rankingu, czyli od 2015 roku. Oznacza to, że powietrze w Polsce zaczyna się powoli poprawiać. W ciągu 9 lat w Nowej Rudzie średnioroczne stężenie rakotwórczego benzo(a)pirenu zmalało o 47%, liczba dni smogowych zmniejszyła się o 26%, a średnioroczne stężenie PM10 spadło o jedną piątą. W Krakowie i Rybniku średnioroczne stężenie PM10 spadło aż 40%. Odpady komunalne Samorządy nie zawsze sobie radzą z komunalnymi odpadami. Dowodzi tego Raport Najwyższej Izby Kontroli z 20 stycznia 2022 r. o realizacji zadań dotyczących odbioru nieczystości ciekłych ze zbiorników bezodpływowych przez wybrane gminy województwa opolskiego. Ograniczone zasoby kadrowe, brak odpowiedniego rozeznania i duży opór społeczny – to główne przyczyny nielegalnego odprowadzania do środowiska nieczystości płynnych przez właścicieli nieruchomości. Kontrola NIK wykazała, że w latach 2018-2020 nie zapewniono oczyszczenia około 2 mln m3 ścieków bytowych. Średnio było to 41% ogółu wytworzonych nieczystości ciekłych. Tylko 6% nieczystości ciekłych odbieranych było taborem asenizacyjnym. Również 6% ścieków było oczyszczanych w przydomowych oczyszczalniach ścieków. Dowodziło to powszechności nielegalnego pozbywania się przez mieszkańców nieczystości ciekłych ze swoich posesji. Konkludując, we wszystkich aspektach ochrony środowiska polskie samorządy odnotowują sukcesy, lecz czasem też porażki. W niektórych przypadkach nie wykorzystują swego pełnego potencjału organizacyjno-koncepcyjnego. Przypisy: https://obserwatorium.miasta.pl/zielen-w-centrach-polskich-miast/ https://polskialarmsmogowy.pl/2023/11/smogowy-ranking-pas-walka-ze-smogiem-zaczyna-przynosic-efekty/ https://www.miasta.pl/aktualnosci/ranking-polskiego-alarmu-smogowego-efekty-walki-ze-smogiem https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/zanieczyszczanie-srodowiska.html Niniejszy materiał został dofinansowany ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Za jego treść odpowiada wyłącznie Fundacja Instytut Studiów Wschodnich.
