Co zawiera raport?
W dniu inauguracji Forum, 7 września 20121 r., eksperci ze Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie zaprezentowali Raport SGH i Forum Ekonomicznego, w którym przedstawili kluczowe problemy i wyzwania stojące przed Polską i krajami Europy Środkowo-Wschodniej. Szeroki zakres poruszanych zagadnień i wnikliwość prezentowanych analiz sprawiają, że publikacja ta w pełni zasługuje na miano jednego z najważniejszych krajowych opracowań na temat sytuacji gospodarczej i społecznej tak Polski, jak i krajów regionu Europy Środkowo-Wschodniej. W tym roku wiele miejsca w Raporcie poświęcono społecznym i gospodarczym skutkom pandemii COVID-19, takim jak zmiany na rynku pracy, w tym spadek emigracji zarobkowej, sytuacja służby zdrowia, reakcje polityki podatkowej na kryzys spowodowany przez pandemię czy sytuacja sektora bankowego. Duża część publikacji prezentuje problemy niezwiązane z pandemią, a ważkie dla przyszłości regionu Europy Środkowo-Wschodniej, takie jak nowe zielone otwarcie w energetyce, konkurencja polskich przedsiębiorstw na jednolitym rynku europejskim czy aktywne starzenie się społeczeństw.
Recesja gospodarcza spowodowana pandemią COVID-19 w 2020 r. była mniejsza w 11 krajach UE regionu EŚW (Bułgaria, Chorwacja, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Polska, Rumunia, Słowacja, Słowenia, Węgry), gdzie poziom PKB obniżył się o średnio 4,3%, niż w Europie Zachodniej, gdzie PKB spadł o 6,9%. Najmniej gospodarka skurczyła się na Litwie, a także w Polsce i w Estonii (spadek poniżej 3% PKB). Recesja najsilniej dotknęła gospodarki Chorwacji, Czech, Słowenii i Słowacji (ponad 5%). Pomimo załamania w ub.r. w większości państw EŚW-11 utrzymywała się konwergencja dochodowa do średniego poziomu PKB per capita w Europie Zachodniej. Ale towarzysząca spadkowi PKB nierównowaga makroekonomiczna przejawiała się zwiększeniem deficytu budżetowego, przyspieszeniem inflacji i niewielkim wzrostem stopy bezrobocia. Autorzy: dr hab. Mariusz Próchniak, prof. Juliusz Gardawski, prof. Maria Lissowska, dr Piotr Maszczyk, prof. Ryszard Rapacki, dr hab. Aleksander Sulejewicz, dr Rafał Towalski.
Pandemia znacznie zmieniła rynek pracy w krajach EŚW-11. Bezrobocie wzrosło wśród młodych, mniej wykształconych i samozatrudnionych. Polska była jedynym krajem, gdzie nie nastąpił wzrost stopy bezrobocia r/r. Spadek popytu na pracę, który dotknął branżę gastronomiczną, hotelarską i kulturalną, wywołany restrykcjami związanymi z pandemią, w tym ograniczeniami w ruchu międzynarodowym, spowodował znaczny globalny spadek migracji zarobkowej. W krajach OECD liczba nowych wiz i pozwoleń na pobyt spadła o 46%, zaś w krajach EŚW-11 pandemia zahamowała migrację zarobkową czasowo i w mniejszym stopniu. Pandemia dotknęła tak samo kobiety co mężczyzn. Wbrew oczekiwaniom w krajach EŚW-11, poza Chorwacją, nie zmieniły się istotnie względne wskaźniki zatrudnienia kobiet. Autorzy: dr hab. Ewa Gałecka-Burdziak, dr Jan Czarzasty, dr hab. Iga Magda, dr hab. Anna Ruzik-Sierdzińska, dr Paweł Strzelecki.
Starzenie się ludności jest procesem globalnym i mocno zróżnicowanym regionalnie. Obecnie większość państw EŚW jest młodszych pod względem demograficznym wśród innych państw UE, ale za 30-40 lat będą one tworzyły grupę krajów najstarszych demograficznie. W latach 2020-2050 największy spadek populacji spodziewany jest na Łotwie (-26,9%), Litwie (-23,5%) i w Rumunii (-19,8%) oraz w Bułgarii (-18,7%), Chorwacji (-16,4%) i w Polsce (-10,2%), najmniejszy zaś w Czechach (-1,5%) i Słowenii (-2,5%). Przemianom w regionie EŚW towarzyszy odmienna sytuacja społeczno-gospodarcza i zdrowotna w porównaniu z Europą Zachodnią i Północną: gorszy stan zdrowia ludności i trudniejsza sytuacja ekonomiczna osób starszych. Rządy muszą więc opracować odpowiednie polityki odpowiadające na potrzeby społeczne wynikające ze starzenia się ludności. Autorzy: dr Anita Abramowska-Kmon, dr hab. Paweł Kubicki, dr hab. Jolanta Perek-Białas, dr Zofia Szweda-Lewandowska.
Pandemia sprawiła, że choć kraje miały własne procedury zarządzania kryzysowego, musiały błyskawicznie znaleźć i wdrożyć skuteczne narzędzia walki z pandemią i dopasować do nich de facto cały system społeczno-gospodarczy. Kryzys zawsze daje szansę na dogłębną obserwację, wyciągnięcie wniosków i wprowadzenie zmian. Za bardzo prawdopodobne uznano utrzymanie na stałe narzędzi takich jak: instrumenty służące komunikacji, w tym aplikacje mobilne, szkolenia, wsparcie psychologiczne, teleporady, e-skierowania, e-recepty. Instrumenty zarządzania kryzysowego, które prawdopodobnie zostaną utrzymane, obejmują wypracowane już procedury co do choroby zakaźnej, jak izolacja chorych, testowanie osób objawowych, informacja telefoniczna dla pacjentów, elektroniczny system zarządzania kwarantanną. Autorzy: dr hab. Monika Raulinajtys-Grzybek, dr hab. Barbara Więckowska.
Włączenie się państw EŚW do jednolitego rynku europejskiego ułatwiło ekspansję zagraniczną i zwiększyło konkurencję na rodzimym rynku towarów i usług, ale wzrosły zagrożenia, jak stosowanie umów wyłącznościowych (ograniczających mniejszym podmiotom dostęp do rynku i zasobów) czy nieuczciwych praktyk cenowych. Przedsiębiorcy zwracają uwagę m.in. na: praktyki dumpingowe i nietransparentną politykę rabatową, przewlekłe procedury rozstrzygania sporów, nadużywanie ochrony patentowej czy faworyzowanie przez kraje EŚW własnych firm państwowych. Jednocześnie w miarę rozwoju gospodarczego wyczerpują się możliwości korzystania przez kraje EŚW z tradycyjnych przewag konkurencyjnych, jak niższe koszty pracy. Autorzy: prof. Roman Sobiecki, dr hab. Krzysztof Falkowski, dr Małgorzata Krasnodębska-Tomkiel, dr hab. Jerzy W. Pietrewicz.
W każdym państwie V4 (Polska, Czechy, Słowacja i Węgry) znacząco wzrósł dług publiczny. Po etapie wprowadzenia ulg w następstwie kryzysu pandemicznego przyszedł czas na poszukiwanie nowych źródeł wpływów do budżetu państwa. Jaka była pierwsza reakcja władz na pandemię? Wydłużono termin na realizację obowiązków podatników i opóźniono wdrożenie regulacji. Ale zmiany terminów często nie wystarczały i w kolejnych etapach decydowano się dać podatnikom jeszcze więcej czasu. Wskazywano przy tym na brak pewności co do nadchodzących zmian podatkowych oraz na późne informowanie o planowanych zmianach oraz krótkie vacatio legis. Poza przepisami dotyczącymi procedur podatkowych, takimi jak m.in. zamrożenie terminów rozliczeń podatkowych, nie ma w przepisach wielu śladów wykorzystania instrumentów wspierania podatników, głównie przedsiębiorców, w walce z negatywnymi skutkami pandemii. Autorzy: dr hab. Dominik J. Gajewski, dr Piotr Karwat, dr Adam Olczyk, dr hab. Aleksander Werner, dr Jarosław Wierzbicki.
W dobie pandemii niezwykle ważne jest szybkie dostosowywanie się do dynamicznie zmieniających się realiów. Samorząd terytorialny musiał zapewnić bezpieczeństwo publiczne i dostęp do służby zdrowia, przeorganizować pracę szkolnictwa. Pojawiły się nowe potrzeby: zapewnienie pomocy chorym na COVID-19, na kwarantannie i w izolacji, wsparcie dostępu do komunikacji elektronicznej, zmniejszenie wykluczenia informacyjnego. Wśród przedsiębiorców i na rynku pracy najpopularniejszymi rozwiązaniami były obniżki czynszów, zwolnienia i/lub ulgi podatkowe i bezpłatne doradztwo, programy ułatwiające wejście i/lub powrót na rynek pracy oraz działania promocyjne związane ze specjalizacjami lokalnymi czy turystyką. Wiele tych rozwiązań jest uniwersalnych i część z nich samorządy terytorialne winny włączyć na stałe, również po pandemii. Autorzy: prof. Hanna Godlewska-Majkowska, dr Paulina Legutko-Kobus, dr hab. Jacek Sierak.
Pomimo spadku akcji kredytowej w pierwszych miesiącach pandemii banki w żadnym kraju EŚW nie wymagały pomocy od państwa. Wręcz przeciwnie – mogły je wesprzeć przy udzielaniu pomocy dotkniętym pandemią działom gospodarki: zaczęły blisko współpracować z władzami krajów EŚW przy wypłacie pożyczek płynnościowych dla przedsiębiorstw, udostępniły swe systemy informatyczne, zaoferowały pomoc firmom, w tym dobrowolne wakacje kredytowe. Eksperci SGH przygotowali m.in. zestawienie wybranych osłonowych polityk gospodarczych w państwach EŚW mających bezpośredni wpływ na sektor bankowy. Wszystkie banki centralne regionu EŚW zdecydowały się na działania podnoszące płynność na rynku międzybankowym. Instytucje nadzoru finansowego w regionie EŚW wprowadziły działania osłonowe w ramach polityki nadzoru finansowego: obniżyły bufory kapitałowe i zliberalizowały warunki udzielania kredytów. Autorzy: dr Adam Czerniak, dr Marcin Czaplicki, dr Mateusz Mokrogulski, dr hab. Paweł Niedziółka, dr hab. Anna Szelągowska.
W 2020 r. światowy popyt na energię obniżył się o 4% i był to największy spadek od II wojny światowej. Nastąpił przy tym spadek cen źródeł energii. Gdyby zjawisko to było czasowe i uległo odwróceniu po kwietniu ub.r., kiedy ceny były najniższe, można by uznać je za pozytywne. Istotnym elementem wpływającym na wzrost cen, zwłaszcza w krajach wykorzystujących węgiel kamienny i brunatny do produkcji energii elektrycznej, były rosnące ceny uprawnień do emisji CO2; dotyczyło to głównie Polski i Czech, wytwarzających z węgla odpowiednio 68,9% i 39% swej energii (2020 r.). Pandemia uwydatniła potrzebę zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego w kontekście ryzyka fizycznej dostawy surowców. Autorzy: dr Krzysztof Księżopolski, dr Grzegorz Maśloch, dr Dariusz Kotlewski.
Pandemia i związane z nią restrykcje, w tym zamykanie granic czy ograniczenia w handlu zagranicznym i przepływie ludności, sprawiły, że firmy korzystające z międzynarodowych łańcuchów wartości zaczęły dużo bardziej dostrzegać znaczenie bezpieczeństwa i ciągłości dostaw. Wiele państw doświadczyło problemów wynikających z uzależnienia ich gospodarek od dostaw strategicznych surowców. Poza tym pandemia wybuchła, gdy Chiny zaczęły być postrzegane przez państwa wysoko rozwinięte jako zagrożenie dla ich pozycji. W ub.r. odnotowano najgłębszy spadek obrotów handlowych od czasów globalnej recesji z 2009 r. Najbardziej odporne na załamanie okazały się dobra konsumpcyjne. Przyszłość łańcuchów wartości po pandemii trudno przewidzieć, ale przemysł i towarzyszące mu łańcuchy wartości powoli wracają do Europy; w krajach EŚW wciąż brakuje jednak kapitału i zaawansowanych technologii. Autorzy: dr hab. Mariusz-Jan Radło, dr Mariusz Sagan.
Liderami wspierania startupów w regionie EŚW (11 państw unijnych EŚW + Albania i Ukraina) zostały Estonia, Litwa i Polska. Nasz region wciąż jednak odbiega od USA i państw Europy Zachodniej, głównie z powodu gorzej rozwiniętej infrastruktury. W krajach EŚW nie ma osobnych systemów podatkowych dla startupów – funkcjonują ulgi i zwolnienia dotyczące inwestycji oraz badań i rozwoju, zwłaszcza w regionach o podwyższonym poziomie bezrobocia. Kluczowym aspektem wspierania startupów jest rozwinięta przedsiębiorczość akademicka, rozumiana jako zdolność uczelni do komercjalizacji naukowego know-how. Nowatorską metodą wspierania startupów są tzw. piaskownice regulacyjne. Do 2020 r. w UE działały one zaledwie w sześciu krajach UE, w tym na Litwie, Łotwie i Węgrzech. W 2021 r. takie rozwiązanie ma pojawić się w Polsce. Autorzy: dr Elena Pawęta, dr hab. Rafał Kasprzak, dr hab. Marcin Wojtysiak-Kotlarski, dr Albert Tomaszewski, dr Mariusz Strojny, dr Małgorzata Godlewska, dr Anna Masłoń-Oracz, dr Maria Pietrzak, dr Tomasz Pilewicz, pracownik Olga Pankiv, dyr. Bartosz Majewski, doktorant Mirosław Łukasiewicz, współpracownik Hanna Rachoń, doktorant Kamil Flig, asystent Anita Szuszkiewicz.
Narzędzia dostępności
