Wsparcie dla ludzi kultury w Polsce w czasie COVID-19

Prof. Piotr Gliński, Wicepremier, Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego: Od początku pandemii w Polsce niezwłocznie włączyliśmy się w działania zmierzające do zapewnienia wsparcia dla środowisk twórczych. Dzięki temu ludzie i podmioty działające w obszarze kultury mogą liczyć na wielowymiarowe wsparcie państwa polskiego, którego wartość jest szacowana na ponad 5 mld zł.

Prof. Piotr Gliński, Wicepremier, Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego:

Od początku pandemii w Polsce jesteśmy zaangażowani w prace Rządowego Zespołu Zarządzania Kryzysowego. Niezwłocznie włączyliśmy się również w działania zmierzające do zapewnienia wsparcia dla środowisk twórczych. Dzięki temu ludzie i podmioty działające w obszarze kultury mogą liczyć na wielowymiarowe wsparcie państwa polskiego, którego wartość jest szacowana na ponad 5 mld.

Na wsparcie dla środowisk kultury składają się programy Ministra Kultury, opracowane przez nas zmiany prawne, z których korzystają środowiska twórcze, jak i wiele innych elementów kolejnych tarcz antykryzysowych wprowadzonych przez polski rząd, z których korzystają ludzie i instytucje kultury jako pracownicy i pracodawcy.

„Kultura w sieci”

Jednym w pierwszych narzędzi wsparcia dedykowanych ludziom i środowiskom kultury jest program „Kultura w sieci” z rekordowym jak na tego typu programy budżetem 80 mln zł. Z tej sumy 60 mln zł przeznaczone zostało dla samorządowych instytucji kultury, organizacji pozarządowych, kościołów i związków wyznaniowych oraz innych podmiotów działających w sektorze kultury, a 20 mln zł – na indywidualne stypendia dla twórców i artystów.

Przeprowadzony w rekordowym tempie nabór do programu przyniósł ok. 12 000 zgłoszeń. Finansowanie z budżetu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego uzyskało prawie 1200 projektów instytucjonalnych, stypendia otrzymało ponad 2200 ludzi kultury. Zadania w ramach programu będą realizowane do 30 października 2020 roku. Wszystkie efekty działań dostępne będą za darmo w Internecie.

Program zakładał m.in.:

• warsztaty on-line, webinaria, kursy e-learningowe z zakresu edukacji kulturalnej oraz inne działania on-line służące rozwojowi kompetencji cyfrowych zarówno odbiorców, jak i kadr kultury
• wydarzenia kulturalne on-line, m.in.: koncerty, spektakle, czytania, recitale, spotkania
  z twórcami/artystami; udostępnianie zapisów wydarzeń kulturalnych (w tym: przedstawień, koncertów, wystaw wraz z katalogami); wirtualne oprowadzania, spacery po miejscach kultury
• udostępnianie i ponowne wykorzystywanie cyfrowych zasobów muzealnych, bibliotecznych, audiowizualnych, zabytkowych oraz archiwalnych
• tworzenie stron, gier internetowych, aplikacji mobilnych z dziedziny kultury
• tworzenie wydawnictw audio-video udostępnianych w formie elektronicznej oraz publikacji książkowych w formie elektronicznej (e-booki, audiobooki).

Osoby fizyczne zajmujące się twórczością artystyczną, upowszechnianiem kultury i opieką nad zabytkami mogły również wziąć udział w Konkursie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego o stypendia twórcze oraz stypendia z zakresu upowszechniania kultury, mającego na celu wspieranie indywidualnego rozwoju twórców, artystów, animatorów i edukatorów, a także badaczy szeroko rozumianej sfery kultury i dziedzictwa narodowego. Ze względu na pandemię zwiększyliśmy budżet puli stypendium z 1,5 do 6,5 mln zł, co przełożyło się na wzrost liczby beneficjentów do ponad 300.

Warto dodać, iż z powodu pandemii wprowadziliśmy też zmiany w regulaminach programów Ministra Kultury, tak by beneficjenci, którzy realizują projekty w 2020 r., niezależnie od roku przyznania dotacji (a więc i ci, którzy realizują projekty wieloletnie) mieli możliwość elastycznego wprowadzenia zmian w projektach i dostosowanie ich do sytuacji pandemii. Do najważniejszych zmian należą: możliwość zmiany realizowanych zadań, w tym możliwość realizacji wielu zadań online, możliwość zmniejszenia wkładu własnego czy uproszczony tryb przekazywania dokumentacji. Łączny budżet Programów w 2020 r. wynosi ok. 390 mln zł.

Twórcy i artyści, którzy znajdują się w trudnej sytuacji materialnej mogą uzyskać też pomoc socjalną z Funduszu Promocji Kultury. Nabór i ocena są prowadzone w trybie ciągłym, a osoby w trudnej sytuacji mogą aplikować o zapomogę kilkukrotnie. Fundusz socjalny został zwiększony  ponad trzydziestokrotnie, do 16 mln zł.

Wsparcie dla branży filmowej

Poza opracowaniem programów ministerialnych dla twórców i artystów doprowadziliśmy też do zmian prawnych, z których korzystają środowiska twórcze. Jednym z przykładów takiego wsparcia w okresie pandemii jest wsparcie dedykowane branży filmowej.

Zmiana definicji dzieła filmowego

Pierwszą i bardzo ważną zmianą jest zmiana definicji dzieła filmowego. Ze względu na stan epidemii, nie było możliwe wyświetlanie filmów w kinach. W związku z tym wprowadziliśmy zmianę przepisu wskazującą na to, że filmem jest również utwór, który nie został wyświetlony w kinie. Ma to umożliwić otrzymanie dotacji z Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej również produkcjom audiowizualnym, które nie będą miały premier kinowych, a z uwagi na sytuację przeniosą się na platformy cyfrowe /VOD/.

Zmiana ta ma istotne znaczenie związane z możliwością rozliczenia dotacji z PISF przez producentów filmowych.

Zmiany w ustawie o finansowym wspieraniu produkcji audiowizualnej

Te zmiany mają na celu uelastycznienie terminów składania wniosków o przyznanie wsparcia finansowego dla produkcji audiowizualnych oraz dokumentów w toku procedury przyznania wsparcia wynikających z ustawy z dnia 9 listopada 2018 r. o finansowym wspieraniu produkcji audiowizualnej. Zmiany mają na celu maksymalne ułatwienie uzyskania wsparcia finansowego i obejmują:

• wydłużenie okresu składania wniosku o wsparcie finansowe
• uprawnienie dyrektora PISF, w przypadku braku możliwości dołączenia do wniosku wskazanych w ustawie dokumentów, do decyzji o przedłożeniu Instytutowi innych dokumentów wystarczających do dokonania oceny wniosku.
• w przypadku gdy ocena kosztorysu przez PISF wskazuje na nieadekwatność pozycji kosztowych względem założeń realizacyjnych oraz scenariusza, Instytut może przedstawić wnioskodawcy uwagi do kosztorysu wraz z pisemnym uzasadnieniem oraz wezwać wnioskodawcę do przedstawienia zmodyfikowanego kosztorysu w terminie nie dłuższym niż 60 dni.
• wydłużony został termin zawarcia umowy o wsparcie finansowe.

Składka od nadawców VOD na produkcję filmową

Tarcza Antykryzysowa wprowadziła również składkę 1,5% przychodu pobieraną od nadawców VOD na rzecz Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej. Składka ta wchodzi w pulę środków, które są rozdysponowywane na przedsięwzięcia z zakresu kinematografii, przede wszystkim na produkcję filmów. Nie obciąża ona użytkownika końcowego, jakim jest widz portalu, ale podmiot, który świadczy usługę VOD.

Stypendia dla twórców filmowych

Dodatkowo, w wyniku prac zespołu ds. kryzysu w kinematografii Dyrektor Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej (nadzorowanego przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego) we współpracy ze Stowarzyszeniem Filmowców Polskich, Polską Akademią Filmową, Gildią Reżyserów Polskich i Stowarzyszeniem Twórców dla Rzeczpospolitej ustanowił Program wsparcia zawodów filmowych. W ramach programu o stypendia mogą starać się twórcy filmowi, którzy z powodu pandemii COVID-19 znaleźli się w trudnej sytuacji materialnej. Ze stypendium skorzystać mogą przedstawiciele wszystkich zawodów filmowych. Kwota stypendium wynosi 2400 zł brutto, a o wsparcie ubiegać się można raz na kwartał. W składzie komisji stypendialnej znaleźli się przedstawiciele najważniejszych organizacji branży filmowej w Polsce. Łącznie przyznano stypendia na kwotę 1 123 200 zł.

Wsparcie dla opiekunów Pomników Historii i miejsc światowego dziedzictwa

Z powodu pandemii zdecydowanie spadły przychody z turystyki, z których finansowano ochronę i utrzymanie zabytków z listy UNESCO. Instytucje i osoby odpowiadające za zachowanie takich zabytków w Polsce mogą jednak liczyć na wsparcie finansowe w ramach tzw. Tarczy Antykryzysowej.

Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego wspiera opiekunów Pomników Historii oraz miejsc światowego dziedzictwa UNESCO. Mogą oni liczyć na wsparcie w ramach 3. tzw. Tarczy Antykryzysowej w Polsce. Przepisy, które weszły w życie w maju, wprowadziły możliwość ubiegania się o dofinansowanie wynagrodzeń osób zatrudnionych przez podmiot zarządzający Pomnikiem Historii lub miejscem światowego dziedzictwa ze środków Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (FGŚP). Jest to państwowy fundusz celowy, finansowany głównie ze składek płaconych przez pracodawców w celu ochrony płac pracowników przed utratą wynagrodzenia spowodowaną niewypłacalnością pracodawcy.

Podmiotem uprawnionym do złożenia wniosku o dofinansowanie wynagrodzeń mogą być osoby prawne oraz osoby fizyczne, którym przysługuje tytuł prawny do zabytku o statusie pomnika historii lub zabytku wpisanego na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Podmioty te są zobowiązane do zabezpieczenia i utrzymania najcenniejszych zabytków znajdujących się w Polsce oraz ich otoczenia w jak najlepszym stanie. W związku z wprowadzonym w Polsce stanem epidemii zostały one pozbawione możliwości uzyskiwania przychodów z turystyki, która jest istotnym elementem ich finansowania.

Przesłanki uprawniające do ubiegania się o bezzwrotną pomoc z FGŚP to:

• zatrudnienie na dzień ogłoszenia stanu zagrożenia epidemicznego oraz na dzień złożenia wniosku co najmniej 50 pracowników;
• spadek dochodów w następstwie ogłoszenia stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii
• brak dotychczas uzyskanego wsparcia ze środków publicznych w odniesieniu do tych samych pracowników w zakresie takich samych tytułów wypłat.

Wynagrodzenie dla pracowników, dofinansowane ze środków Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, wynosi 80% wynagrodzenia brutto danego pracownika, ale nie więcej niż 100% kwoty minimalnego wynagrodzenia. Dofinansowanie przyznaje się na okres od dnia złożenia wniosku do dnia ustania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii, nie dłużej jednak niż na 3 miesiące.

Wnioski o dofinansowanie wynagrodzeń można składać do dyrektorów wojewódzkich urzędów pracy właściwych ze względu na siedzibę opiekuna Pomnika Historii lub miejsca światowego dziedzictwa.

 Dopłaty do wynagrodzeń w instytucjach kultury w Tarczy Antykryzysowej 4.0

Tarcza Antykryzysowa 4.0 pozwala instytucjom kultury – zarówno państwowym, współprowadzonym z ministrem właściwym do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, jak i samorządowym – uzyskać wsparcie z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych na dofinansowanie wynagrodzenia pracowników objętych przestojem ekonomicznym albo obniżonym wymiarem czasu pracy w następstwie wystąpienia epidemii.

Zgodnie z przyjętymi przez Sejm poprawkami do ustawy o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych udzielanych na zapewnienie płynności finansowej przedsiębiorcom dotkniętym skutkami COVID­­‑19, każda państwowa lub prowadzona wspólnie z ministrem właściwym do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, jak również samorządowa instytucja kultury, w której wystąpił spadek przychodów w następstwie wystąpienia COVID‑19, będzie mogła zwrócić się z wnioskiem o przyznanie świadczeń na rzecz ochrony miejsc pracy.  Obu typom podmiotów będą przysługiwać środki z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych na opłacanie składek na ubezpieczenia społeczne pracowników należnych od pracodawcy. Świadczenia oraz środki będą wypłacane w okresach przestoju ekonomicznego lub obniżonego wymiaru czasu pracy.

Wynagrodzenie wypłacane przez państwowe lub prowadzone wspólnie z ministrem właściwym do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego instytucje kultury może być dofinansowywane ze środków Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, w wysokości 50% minimalnego wynagrodzenia za pracę ustalanego na podstawie przepisów o minimalnym wynagrodzeniu za pracę, z uwzględnieniem wymiaru czasu pracy. Dofinansowanie nie przysługuje do wynagrodzeń pracowników, których wynagrodzenie uzyskane w miesiącu poprzedzającym miesiąc, w którym został złożony wniosek, było wyższe niż 300% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z poprzedniego kwartału. Wynagrodzenie wypłacane przez samorządowe instytucje kultury jest dofinansowywane w wysokości 50% minimalnego wynagrodzenia za pracę ustalanego na podstawie przepisów o minimalnym wynagrodzeniu za pracę, z uwzględnieniem wymiaru czasu pracy, przy czym 40% dofinansowania jest wypłacane ze środków Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, a 60% – ze środków organizatora.

Zarówno państwowe lub prowadzone wspólnie z ministrem właściwym do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, jak i samorządowe instytucje kultury mogą obniżyć wymiar czasu pracy pracownika maksymalnie o 20%, nie więcej niż do 0,5 etatu, z zastrzeżeniem, że wynagrodzenie nie będzie mogło być niższe niż minimalne wynagrodzenie za pracę ustalane na podstawie przepisów o minimalnym wynagrodzeniu za pracę, z uwzględnieniem wymiaru czasu pracy.

Świadczenia oraz środki dla wskazanych instytucji kultury przysługują przez łączny okres 3 miesięcy od miesiąca złożenia wniosku.

Instytucje kultury mogą otrzymać pomoc z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych wyłącznie w przypadku, jeśli nie uzyskały pomocy w odniesieniu do tych samych pracowników w zakresie takich samych tytułów wypłat na rzecz ochrony miejsc pracy.

Vouchery dla instytucji kultury

Przyjęta przez rząd Tarcza Antykryzysowa umożliwia instytucjom oraz przedsiębiorstwom działającym m.in. w obszarze kultury zamianę niezrealizowanych świadczeń na vouchery o odpowiadającej wartości do wykorzystania w ciągu roku.

Polega to na tym, iż przedsiębiorca prowadzący działalność związaną z organizacją wystaw i kongresów lub działalnością kulturalną, rozrywkową, rekreacyjną i sportową lub organizujący wystawy tematyczne lub imprezy plenerowe w przypadku rozwiązania umowy z klientem, które to rozwiązanie umowy pozostaje w bezpośrednim związku z wybuchem epidemii wirusa SARS-CoV-2, jest zobowiązany zwrócić wpłacone mu przez klienta środki w terminie 180 dni od dnia skutecznego rozwiązania umowy. Za zgodą klienta może jednak zamiast zwrotu środków przekazać klientowi voucher (o nie niższej wartości) do realizacji na poczet przyszłych wydarzeń w obszarze działalności przedsiębiorcy, dzięki czemu nie musi zwracać klientowi kosztów biletu.

Na koniec chciałbym dodać, iż poza Ministerstwem Kultury, rządem, programy wsparcia dla środowisk kultury przygotowały też organizacje branżowe, środowiskowe, uczelnie artystyczne oraz samorządy. Szczegółowe informacje można znaleźć na naszej stronie: https://www.gov.pl/web/kultura.