Oleksandr Bilak

We współczesnej sytuacji politycznej stosunki między Ukrainą a Polską łączy cały szereg czynników, w szczególności takich jak bezpieczeństwo, współpraca handlowa i gospodarcza, migracja zarobkowa, współpraca transgraniczna. I to pomimo tego, że w pewnych grupach politycznych obu krajów jest wystarczająco dużo różnic politycznych i opierają się one głównie na różnych ocenach wydarzeń historycznych, a nawet tragicznych kartach historii naszych narodów. Jest oczywiste, że pewne zaostrzenia w stosunkach dwustronnych natychmiast przyciągają uwagę mediów nie tylko na poziomie krajowym, ale także międzynarodowym, gdyż stosunki ukraińsko-polskie zawsze były związane z kwestiami „Ukraina-NATO”, Umową stowarzyszeniową między Ukrainą a UE i konfliktem zbrojnym z Rosją.

Właśnie dlatego czynnik bezpieczeństwa we współczesnych stosunkach ukraińsko-polskich odgrywa ważną rolę, ale nie przesuwa na pozycje drugorzędne współpracę gospodarczą czy transgraniczną. Po przystąpieniu Polski do NATO i UE, a także do „strefy Schengen” Ukraina powinna by liczyć na „wzajemność” w stosunkach ze strony partnerów polskich tylko w zakresie możliwości przewidzianych w umowach między Polską, UE i NATO oraz stosownymi dwustronnymi umowami międzypaństwowymi. Jednak okres adaptacji Polski w UE i strefie Schengen stworzył nowe wyzwania i zagrożenia, a kwestie migracji zarobkowej, przemytu i migracji nielegalnej dotyczyły już nie tylko interesów narodowych Polski, ale także całej UE. Opierając się na nowych wyzwaniach bezpieczeństwa i na potrzebie minimalizowania wpływu takich środków bezpieczeństwa na rozwój stosunków gospodarczych z krajami sąsiednimi w pierwszej kolejności, Polska w UE zaczęła kształtować swoją wizję pogłębienia polityki wschodniej UE, która później stała się znana pod nazwą „Partnerstwo Wschodnie UE”.

26 maja 2008 r. podczas spotkania ministrów spraw zagranicznych Unii Europejskiej w Brukseli, Polska i Szwecja przedstawiły właśnie taką inicjatywę, która skierowana była do sześciu krajów: Ukrainy, Mołdowy, Gruzji, Azerbejdżanu i Armenii, a także do współpracy technicznej i eksperckiej z Białorusią. [1]

Partnerstwo Wschodnie – to zestaw konkretnych narzędzi, które nie gwarantują perspektywy członkostwa w UE. Jednocześnie dzięki tym narzędziom możliwe jest otwarcie unijnych kanałów celem realizacji projektów integracyjnych, a także oprócz tego, to mechanizm finansowy przyspieszający modernizację polityczną i gospodarczą partnerów wschodnich.

Generalnie taki program partnerstwa wschodniego został zatwierdzony i podlegał okresowym przekształceniom odpowiednio ze zmianami w stosunkach między państwami a UE.

Oczywiście zarówno dla Polski, jak i dla całej UE, regiony przygraniczne graniczące bezpośrednio z krajami UE cieszyły się dużym zainteresowaniem. Właśnie rozwój współpracy transgranicznej, a także mechanizmów finansowych dla jej efektywnego funkcjonowania i miały stać się nowymi czynnikami rozwoju stosunków ukraińsko-polskich na poziomie regionalnym, a w dalszej perspektywie czynnikamisprzyjającymi integracji europejskiej Ukrainy w ogóle.

Pierwsza próba realizacji Programu TKS Polska-Białoruś-Ukraina INTERREGIIIA / TacisCBC 2004-2006 nie przyniosła znaczących efektów w rozwoju właśnie stosunków polsko-ukraińskich. Głównymi przyczynami niskiej wydajności były:

Istotna rozbieżność pomiędzy kwotą środków finansowych przekazanych stronie polskiej przez Komisję Europejską w ramach INTERREG IIIA (37 mln EUR) a stroną białoruską i ukraińską w ramach Tacis (7 mln EUR);
większe doświadczenie polskich potencjalnych beneficjentów (instytucje z Ukrainy i Białorusi nie miały odpowiedniego doświadczenia w programach europejskich w porównaniu z instytucjami polskimi).
Program koncentrował się głównie na wzroście poziomu życia ludności na poziomie lokalnym, w mniejszym stopniu na integracji transgranicznej. W większości projektów udział partnerów ukraińskich polegał jedynie na monitorowaniu realizacji projektu, a strona polska realizowała inwestycje samodzielnie, ponieważ polskie regiony miały znacznie więcej programów finansowania i rozwoju regionalnego.
Integracja transgraniczna miała miejsce głównie między instytucjami oraz w mniejszym stopniu między grupami docelowymi.
W kolejnych okresach programowania programów „Polska-Białoruś-Ukraina” w latach 2007-2013 i 2014-2020 uwzględniono dotychczasowe doświadczenia, a realizacja wspólnych projektów wzrosła nie tylko pod względem liczby projektów, finansowania, ale także geografii realizowanych projektów.

Kwota finansowania programów wyniosła odpowiednio -172 740 000,00 euro i 183 078 184,00 euro.

A populacja obszaru objętego programem to 20,9 mln osób, z których 6,2 mln mieszka w części polskiej, 7,2 mln – w części białoruskiej i 7,5 mln – w ukraińskiej. [2]

Możliwie, ocena rezultatów wszystkich tych programów łącznie może być dziś nadal trudna, ponieważ duża liczba projektów w okresie programowania 2014-2020 wciąż trwa i jest za wcześnie, aby ocenić ich wpływ na rozwój relacji polsko-ukraińskich, ale pozytywny wpływ na mieszkańców obszaru przygranicznego jest oczywisty. Liczba aktywnych uczestników znacznie wzrosła, co naturalnie pozytywnie wpłynęło na stosunki między krajami sąsiedzkimi na poziomie międzyregionalnym.

Należy jednak tu zaznaczyć, że programy w regionach przygranicznych, a także nastroje mieszkańców nie odzwierciedlają w pełni wszystkich nastrojów i tendencji w stosunkach międzypaństwowych, zwłaszcza w skali tak dużych państw, jak Polska i Ukraina.

Jednocześnie analiza daje możliwość zrozumienia pewnych zagadnień problematycznych w stosunkach międzypaństwowych w ogóle, porównania współpracy w różnych obszarach regionów w obecności lub braku takich programów współpracy oraz przekazania rządom pewnych zaleceń, celem wpływu na rozwój stosunków polsko-ukraińskich.

Jednak pomimo ważności czynników bezpieczeństwa, rozwoju integracji europejskiej i procesów politycznych dla stosunków ukraińsko-polskich, czynniki ekonomiczne nadal pozostają jednymi z najważniejszych, które stanowią znaczną liczbę zagadnień na porządku dziennym w stosunkach.

A jeśli mówimy o współpracy gospodarczej, to najwięcej kwestii problematycznych, które należy rozwiązać w trybie dwustronnym, dotyczą właśnie migracji zarobkowej, a dopiero potem – projektów inwestycyjnych czy umów handlowych. Wynika to z faktu, że duża liczba osób sporządza zezwolenia, przekracza granicę, decyduje się na zatrudnienie, legalizację w Polsce, rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej i nie tylko. Warto również zauważyć, że polskie ustawodawstwo dotyczące zatrudnienia Ukraińców jest jednym z najbardziej liberalnych w Europie.

Tak więc, według informacji wydziału konsularnego Ambasady Ukrainy w Polsce, stanem na rok 2020 w Polsce jest zatrudnionych około 1,5 mln osób z Ukrainy, a wysokość przychodów z Polski za rok 2019 według Narodowego Banku Ukrainy wyniosła ponad 2,8 mld USD, czyli około 30 % wszystkich dochodów migrantów zarobkowych Ukrainy.

Dla porównania obroty handlowe między Ukrainą a Polską w 2019 roku kształtowały się następująco: wolumen eksportu z Ukrainy do Polski wyniósł 2 mld 531,9 mln USD, a importu 2 mld 986,2 mln USD.

W 2019 roku bezpośrednie inwestycje Polski na Ukrainę wyniosły 677 mln dolarów USD, a ukraińskie inwestycje do Polski – 6,6 mln dolarów USD. (Dane Ministerstwa Spraw Zagranicznych Ukrainy i Państwowej Służby Statystycznej na dzień 29.12.2019 r.) [3]

Polski kapitał na Ukrainie skoncentrowany jest w sektorze bankowym i finansowym (około 46%) oraz w przemyśle – głównie przetwórczym (około 33%). Znaczna część polskich inwestycji to także handel i usługi (9,5%).

Z tych danych logicznie wynika, że ​​polscy inwestorzy są zainteresowani rozwojem inwestycji na Ukrainie, zwiększeniem zakresu handlu i zatrudnieniem pracowników na polskich przedsiębiorstwach, a po stronie ukraińskiej – niewielkie zainteresowanie inwestowaniem w Polsce i duży popyt na zatrudnienie tam.

Warto również zaznaczyć, że Polska i Ukraina stale pogłębiają swoje relacje gospodarcze, o czym świadczy fakt, że w latach 2016-2019 obrót handlu wzrósł o ponad 50%. Jednocześnie, zdaniem Ambasadora Nadzwyczajnego i Pełnomocnego RP na Ukrainie Bartosza Bichockiego, polscy eksporterzy coraz częściej stykają się z ograniczeniami nieuzasadnionymi, a polskie firmy stają się ofiarami coraz większej liczby środków antydumpingowych i tzw. środków ochronnych. [4]

W ostatnim czasie Ukraina dążyła również do wprowadzenia kwot (czyli ograniczeń ilościowych) na nawozy, mimo że przedsiębiorstwa krajowe nie są w stanie zaspokoić popytu wewnętrznego. W rezultacie ucierpieliby ukraińscy rolnicy, którzy będą musieli kupować droższe nawozy, oraz zwykli konsumenci, którzy na półkach i w sklepach spożywczych musieli przepłacać za produkty żywnościowe.

Innym jaskrawym przykładem protekcjonizmu ze strony Ukrainy jest niedawno wprowadzone 18% cło na tworzywa sztuczne używane w budownictwie. Dokonano tego jeszcze przed zakończeniem procedury oficjalnej. Podobnie jak w przypadku nawozów, ukraińscy odbiorcy otrzymają droższe towary z powodu wzrostu ceł, a zagraniczni inwestorzy skierują swoje zainteresowanie na inne rynki.

Oczywiście, rząd Ukrainy stara się chronić własnych producentów, ale bez inwestycji w gospodarkę takie przedsiębiorstwa nadal pozostają przestarzałe i nierentowne, a potencjalni pracownicy wyjeżdżają do pracy za granicę.

Tym samym we współczesnych stosunkach ukraińsko-polskich można wskazać główne wspólne interesy obu państw, które będą miały wpływ na dalszy rozwój stosunków:

kwestie bezpieczeństwa, czyli wspólne reagowanie na agresję i prowokacje ze strony takich krajów jak Rosja, pomoc w zbliżeniu Ukrainy i NATO oraz sprzyjanie w modernizacji armii ukraińskiej. To by powinno wzmocnić bezpieczeństwo na terytorium całej Europy Wschodniej i określić czynnik bezpieczeństwa jako jeden z obowiązkowych elementów stosunków ukraińsko-polskich.
tworzenie korzystnych warunków dla rozwoju produkcji po obu stronach granicy, przyciągnięcie inwestycji w gospodarkę ukraińską i zwiększanie wymiany handlowej między państwami, skutkujące minimalizacją negatywnych czynników migracji zarobkowej i nielegalnej, a czynnik ekonomiczny w rozwoju stosunków ukraińsko-polskich będzie odgrywać rolę główną.
rozwój współpracy transgranicznej, która może sprzyjać podwyższeniu poziomu życia ludności na poziomie lokalnym oraz integracji transgranicznej. Dzięki temu stosunki polsko-ukraińskie na poziomie międzyregionalnym stworzą nowe możliwości współpracy po obu stronach granicy.
Nawiązać wspólną pracę misji dyplomatycznych w zakresie zwalczania stereotypów, różnego rodzaju prowokacji informacyjnych odpowiednio na Ukrainie i w Polsce. Powinno to zminimalizować negatywny wpływ na traktowanie historii obu narodów oraz ukształtować tolerancyjny stosunek do tragicznych kart historii w obu państwach.
https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%97%D0%BD%D1%81%D1%8C%D0%BA % D0% BE-% D0% BF% D0% BE% D0% BB% D1% 8C% D1% 81% D1% 8C% D0% BA% D1% 96_% D0% B2% D1% 96% D0% B4% D0% BD% D0% BE% D1% 81% D0% B8% D0% BD% D0% B8
https://www.pbu2020.eu/ua
https://www.slovoidilo.ua/2019/12/26/infografika/ekonomika/spivpracya-ukrayiny-ta-yevropy-investycziyi-torhivlya-2019-roczi
https://www.eurointegration.com.ua/rus/articles/2020/06/18/7111218/